E-mail yoluyla veya forumda sıkça sorulması üzerine namazda parmak işareti hakkındaki soruya forumda verilen cevabı buraya aktarıyorum:
Soru: Selamun Aleykum ve Rahmetullahi ve Berekatuhu
Hocam bir internet sitesinde şöyle bir fetva gördüm İnşaAllah bir açıklık getirirseniz çok memnun olurum zira biz bunu sahih biliyoruz ve Amel ediyoruz. Allah Razı Olsun.
Muhaddis Şeyh Mukbil b. Hâdî el-Vâdi‘î
el-Câmi‘u’s-Sahîh (2/133) isimli eserinde şöyle der:
TEŞEHHUDDE PARMAK İLE İŞÂRET
985- İmâm Ebû Abdillah İbnu Mâce rahimehullah (1/295) şöyle der:
Bize Alî b. Muhammed tahdîs etti [ve dedi ki:] Bize Abdullah b. İdris tahdîs etti [ve dedi ki:] Âsım b. Kuleyb’den [o da] babasından [o da] Vâil b. Hucr’dan… [Vâil] şöyle dedi:
«Nebî sallallahu aleyhi ve sellem’i başparmak ile orta parmağı halka yapmış bu iki parmağın yanındaki [işaret] parmağını kaldırmış, teşehhudde onunla [bu parmak ile] dua ederken gördüm.»
Bu hadîs hasendir.
Bu hadîs, parmak ile işarete delâlet etmektedir. Parmağı hareket ettirmeye gelince, bunu [Âsım b. Kuleyb’den] rivâyette Zâide b. Kudâme tek kalmış ve [hareket ettirmekle ilgili bu rivâyetinde, Âsım’dan aynı hadîsi rivâyet eden] on dört râvîye ters düşmüştür.
[Bu hadîsi Âsım’dan rivâyet edip parmağı hareket ettirmeyi zikretmeyenler şu râvîlerdir:] Bişr b. Mufaddal (Ebû Dâvûd’da), Sufyân b. Uyeyne (Nesâî’de), Sevrî (Nesâî’de), Abdulvâhid b. Ziyâd (Ahmed’de), Şu’be (Ahmed’de), Zuheyr b. Muâviye (Ahmed’de), Abdullah b. İdris (İbn Huzeyme’de), Hâlid b. Abdillah et-Tahhân (Beyheqî’de), Muhammed b. Fudayl (İbn Huzeyme’de), Ebu’l-Ahvâs Sellâm b. Suleym (Tayâlisî’de), Ebû Avâne ve Ğaylân b. Câmi’ (Beyheqî’de), Kays b. Rabi’ ve Mûsâ b. Ebî Kesîr (Taberânî, el-Kebîr’de).
Bunların tümü, [bu hadîsi] Âsım b. Kuleyb’den rivâyet etmiş ve onda hareket ettirmeyi zikretmemişlerdir.
Ayrıca bunu [parmakla teşehhudde işaret etmeyi] sahâbeden; Abdullah b. Zubeyr, Abdullah b. ‘Umer, Ebû Humeyd es-Sâ‘idî, Ebû Hurayra, Sa’d b. Ebî Vakkas da rivâyet etmişlerdir. Onlardan da hiçbiri parmağı hareket ettirmeyi zikretmemişlerdir. Böylece Zâide’nin [söz konusu] rivâyetinin şâz olduğu bilinmiş oldu. Allah en iyisini bilir.
Zâide’ye muhâlefet edenlerin hadîsini tahrîc edenler hakkında ve sözü edilen sahâbenin rivâyetleri hakkında geniş bilgi için fazîletli kardeşimiz Ahmed b. Sa‘îd el-Hucerî hafizahullah’ın araştırmasına bakılabilir.
Cevap:
aleykum selam ve rahmetullahi ve berakatuhu
Zaide b. Kudame dışındakiler "yuşiru: işaret ederdi" veya "yed'û: dua ederdi" lafızlarıyla rivayet etmişler, Zaide'nin rivayetinde ise işaret ve duadan maksadın hareket ettirmek olduğu belirtilmiştir. Bu hadise şaz diyen, hadis usulü kaidelerine muhalefet etmiştir. Zira Zaide b. Kudame sika, sebt bir imam olup, rivayet ettiği metin, diğer ravilere muhalif değil, onların rivayetine açıklama getirici bir ziyadedir.
Nitekim Beyhaki, İbn Hacer, İbn Huzeyme, İbn Hacer el-Askalani, İbn Mulakkin gibi hadis imamları hadisin sahih olduğunu ifade etmişler, şazlığından söz etmemişlerdir. Bildiğim kadarıyla buna ilk şaz diyen Şuayb el-Arnauttur. Şeyh el-Elbani, Temamu'l-Minne'de ve es-Sahiha'da bu rivayete şaz diyenlere detaylı cevap vermiştir. Naklettiğiniz yazıdaki ifadeler Şeyh Mukbil rahimehullah'a aittir. görülüyor ki o da bu rivayete şaz diyerek yanılmıştır.
* (Bu nakli yapanlar da şöyle bir hata etmişler: Bu ifadeler Şeyh Mukbil'in Camiu's-Sahih adlı eserinde mevcut değildir. Bilakis Şeyh Mukbil'in Sahihu'l-Musned Mimma Leyse Fi's-Sahihayn adlı eserindedir. Bu kitap iki cilt olup pek çok kimse şeyhin Camiu's-Sahih adlı altı ciltlik eseriyle karıştırmaktadırlar. Kitabın cilt ve sayfa numarası da yanlış verilmiştir. Doğrusu 2/265-266 şeklinde olmalı idi. Bu da gösteriyor ki yazıyı yayınlayanlar eserlerin aslından tahkik etmemiş, internette yayılan nüshalara itimad etmekle yetinmişlerdir. )
İki Secde Arasında Elleri Kaldırma Hadisleri ve İki Secde Arası Oturuşta Ellerin Durumu adlı risalelerimde "şaz" ve "sikanın ziyadesi" hakkında açıklama nakletmiştim. Detaylar için oraya bakınız.
Parmağın hareket ettirilmesi meselesine gelince, Zaide b. Kudame'nin rivayetini şu rivayetler desteklemektedir:
Zaide b. Kudame dışındakiler "yuşiru: işaret ederdi" veya "yed'û: dua ederdi" lafızlarıyla rivayet etmişler, Zaide'nin rivayetinde ise işaret ve duadan maksadın hareket ettirmek olduğu belirtilmiştir. Bu hadise şaz diyen, hadis usulü kaidelerine muhalefet etmiştir. Zira Zaide b. Kudame sika, sebt bir imam olup, rivayet ettiği metin, diğer ravilere muhalif değil, onların rivayetine açıklama getirici bir ziyadedir.
Nitekim Beyhaki, İbn Hacer, İbn Huzeyme, İbn Hacer el-Askalani, İbn Mulakkin gibi hadis imamları hadisin sahih olduğunu ifade etmişler, şazlığından söz etmemişlerdir. Bildiğim kadarıyla buna ilk şaz diyen Şuayb el-Arnauttur. Şeyh el-Elbani, Temamu'l-Minne'de ve es-Sahiha'da bu rivayete şaz diyenlere detaylı cevap vermiştir. Naklettiğiniz yazıdaki ifadeler Şeyh Mukbil rahimehullah'a aittir. görülüyor ki o da bu rivayete şaz diyerek yanılmıştır.
* (Bu nakli yapanlar da şöyle bir hata etmişler: Bu ifadeler Şeyh Mukbil'in Camiu's-Sahih adlı eserinde mevcut değildir. Bilakis Şeyh Mukbil'in Sahihu'l-Musned Mimma Leyse Fi's-Sahihayn adlı eserindedir. Bu kitap iki cilt olup pek çok kimse şeyhin Camiu's-Sahih adlı altı ciltlik eseriyle karıştırmaktadırlar. Kitabın cilt ve sayfa numarası da yanlış verilmiştir. Doğrusu 2/265-266 şeklinde olmalı idi. Bu da gösteriyor ki yazıyı yayınlayanlar eserlerin aslından tahkik etmemiş, internette yayılan nüshalara itimad etmekle yetinmişlerdir. )
İki Secde Arasında Elleri Kaldırma Hadisleri ve İki Secde Arası Oturuşta Ellerin Durumu adlı risalelerimde "şaz" ve "sikanın ziyadesi" hakkında açıklama nakletmiştim. Detaylar için oraya bakınız.
Parmağın hareket ettirilmesi meselesine gelince, Zaide b. Kudame'nin rivayetini şu rivayetler desteklemektedir:
- حَدَّثَنَا بِشْرُ بْنُ مُعَاذٍ الْعَقَدِيُّ ، حَدَّثَنَا بِشْرُ بْنُ الْمُفَضَّلِ ، حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ إِسْحَاقَ ، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ مُعَاوِيَةَ ، عَنِ ابْنِ أَبِي ذُبَابٍ ، عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ ، قَالَ : مَا رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ شَاهِرًا يَدَيْهِ قَطُّ يَدْعُو عَلَى مِنْبَرِهِ وَلاَ عَلَى غَيْرِهِ ، وَلَكِنْ رَأَيْتُهُ يَقُولُ هَكَذَا : وَأَشَارَ بِأُصْبُعِهِ السَّبَّابَةِ يُحَرِّكُهَا
İbn Huzeyme Sehl b. Sa'd radıyallahu anh'den rivayet ediyor (no:1450)
Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem'i ne minber üzerinde ne de başka bir yerde (duada) elini açmış şekilde görmedim. lakin onu işaret parmağıyla hareket ettirerek işaret ederken gördüm."
Bu rivayet, işaretin, parmağın hareketiyle olduğunu ifade etmesi bakımından delildir. Ayrıca bu rivayette minber üzerinde veya başka yerlerdeki duada parmağın hareket ettirilmesi (tahrik lafzı) tasrih edilmiştir.
Abdurrazzak, sahih bir isnadla, Mucahid'den maktu olarak (No 3245)rivayet ediyor:
Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem'i ne minber üzerinde ne de başka bir yerde (duada) elini açmış şekilde görmedim. lakin onu işaret parmağıyla hareket ettirerek işaret ederken gördüm."
Bu rivayet, işaretin, parmağın hareketiyle olduğunu ifade etmesi bakımından delildir. Ayrıca bu rivayette minber üzerinde veya başka yerlerdeki duada parmağın hareket ettirilmesi (tahrik lafzı) tasrih edilmiştir.
Abdurrazzak, sahih bir isnadla, Mucahid'den maktu olarak (No 3245)rivayet ediyor:
عبد الرزاق عن الثوري عن عثمان بن الأسود عن مجاهد قال تحريك الرجل إصبعه في الصلاة مقعمة للشيطان
"Mucahid rahimehullah dedi ki: Namazda kişinin parmağını hareket ettirmesi şeytan için bir engellemedir"
Bu rivayette de parmağın hareket ettirilmesi tasrih edilmiştir.
Bunun diğer bir şahidi İbn Abbas radıyallahu anhuma'dan hasen bir isnadla gelen şu eserdir:
Bu rivayette de parmağın hareket ettirilmesi tasrih edilmiştir.
Bunun diğer bir şahidi İbn Abbas radıyallahu anhuma'dan hasen bir isnadla gelen şu eserdir:
عبد الرزاق عن الثوري عن أبي إسحاق عن التميمي قال سئل بن عباس عن تحريك الرجل إصبعه في الصلاة فقال ذلك الإخلاص
İbn Abbas radıyallahu anhuma'ya kişinin namazda parmağını hareket ettirmesi hakkında soruldu. dedi ki "O ihlastır" Bunu Abdurrazzak (3244) rivayet etmiştir. İsnaddaki et-Temimi, tabiinden saduk bir ravi olan, İbn Abbas radıyallahu anhuma'nın meclislerine devam etmiş olan Erbide et-Temimi'dir. Hal tercemesini Hafız İbn Hacer'in et-Takrib adlı eserinde bulabilirsiniz.
Mucahid rahimehullah'ın yukarıdaki sözü, İbn Abbas radıyallahu anhuma'dan işitmiş olduğu anlaşılmaktadır. Böylece parmak işaretinde parmağın hareket ettirilmesi fiilinin Zaide b. Kudame'nin tek kaldığı bir rivayet olmadığı, şazlık iddiasının başından sonuna kadar iptal olduğu anlaşılmıştır. Hamd ve minnet Allah'adır.
Ebu Muaz el-Çubukabadi
