Buhârî Sahih’in şöyle bab
açmıştır: “Bayram Namazını Kaçıran Kimseler İki Rekat
Namaz Kılarlar. Kadınlar, evlerinde ve köylerde bulunanlar da bu hüküm
kapsamına girerler. Çünkü Resûlullah sallallâhu aleyhi ve sellem şöyle
buyurmuştur: "Bu biz müslümanların bayramıdır."
Enes b. Mâlik radıyallahu anh (Basra'ya iki fersah
uzaklıktaki) Zaviye denen yerleşim biriminde bulunan evinde iken kölesi İbn Ebi
Utbe'ye ailesini ve çocuklarını toplamasını emrederdi ve herkes toplandıktan
sonra şehirdekilerin namaz kılıp tekbir getirdiği gibi namaz kıldırırdı.”
İkrime şöyle demiştir: "Sevâd halkı (Köylüler ve
çiftçiler) bayram günlerinde toplanır ve imamın yaptığı gibi iki rekat namaz
kılardı."
Atâ şöyle demiştir: "Bir kimse bayram namazını
kaçıracak olursa iki rekat namaz kılar."
Hafız İbn Hacer, Enes radıyallahu anh rivayetini İbn Ebi
Şeybe’nin Musannef’te mevsul olarak rivayet ettiğini ve Zaviye’nin Basra
yakınlarda bir yer olduğunu söylemiştir. Enes radıyallahu anh’ın orada bir
bahçesi olduğunu ve çoğunlukla orada ikamet ettiğini zikretmiştir. İkrime ve
Ata’nın sözlerini de yine İbn Ebi Şeybe’nin mevsul olarak rivayet ettiklerini
zikretmiştir. (Bkz.: Fethu’l-Bari 3/127-128) el-Elbani de Muhtasaru’s-Sahihi’l-Buhari’de
bu mevsul rivayetlerin isnadlarının sahih olduğunu belirtmiştir. (1/302)
Beyhaki isnadıyla Ubeydullah b. Ebi Bekr b. Enes b.
Malik’ten şöyle rivayet eder: “Enes radıyallahu anh imamla beraber bayram
namazını kaçırdığında ailesini toplar, onlara imamın bayramda kıldırdığı namaz
gibi namaz kıldırırdı.”
Sonra Beyhaki şöyle der: “Enes b. Malik radıyallahu
anh’ın Zaviye’de evi olduğu, Basra’daki bayram namazına katılamadığı,
kölelerini ve çocuklarını toplayıp azatlısı Abdullah b. Ebi Utbe’ye onlara
şehir halkınınki gibi iki rekat namaz kıldırmasını ve tekbirleri almasını
emrettiği zikredilmiştir.”
Beyhaki şunları da
zikreder: “İkrime dedi ki: “Sevad halkı
(köylüler ve çiftçiler) bayramda toplanıp imamın yaptığı gibi iki rekat
kılarlardı.”
Muhammed b. Sirin dedi
ki: “Kişi bayram namazını
kaçırdığı zaman Ceban’a gidip imamın yaptığı gibi yapması (aynı namazı
kılmasını) müstehap görürlerdi.” Atâ bayram namazını kaçırdığı zaman tekbirsiz
olarak iki rekat namaz kılardı.” (Sunenu’l-Beyhaki 3/305)
Abdurrazzak, Ma’mer’den,
o da Katade’den rivayet ediyor: dedi ki: “Ramazan bayramında bayram namazını
kaçıran imamın kıldığı gibi iki rekat kılar.” Ma’mer dedi ki: “Kişi Ramazan
veya Kurban bayramında hutbeyi veya namazı kaçırırsa, ancak bundan sonra
yetişebilirse iki rekat namaz kılar.” (Musannef 3/300-301)
İbn Ebi Şeybe, isnadıyla
Hasen el-Basri’den rivayet ediyor: “Bayram namazını kaçıran imamın kıldığı gibi
iki rekat kılar.”
Yine İbrahim en-Nehai’den
şöyle rivayet eder: “İmamla beraber (bayram) namazını kaçırırsan imamın kıldığı
gibi kıl.”
İbrahim en-Nehai dedi ki:
“İnsanlar geri dönerlerken yetişirsen mescidin bir kenarına gir ve imamın
kıldığı gibi namaz kıl. Bayram namazına çıkmayan, imamın kıldığı gibi kılar.”
Hammad şöyle dedi: “Bayram
namazına yetişemeyen imamın kıldığı gibi iki rekat kılar ve onun aldığı gibi tekbirleri
de alır.” (İbn Ebi Şeybe Musannef 2/183-184)
Bazı âlimler bayram
namazını kaçıranın dört rekat kılacağını söylemişlerdir. Bunda dayanakları İbn
Mes’ud radıyallahu anh’ın sözüdür. Fakat el-Elbani’nin el-İrva’da (3/121) dediği
gibi bu rivayet zayıftır, isnadı munkatı/kopuktur.
İbn Hacer Tagliku’t-Talik’te
Buhari’nin muallak olarak zikrettiği rivayetleri şu lafızlarla zikreder:
“Ubeydullah b. Ebi Bekr
b. Enes b. Malik dedi ki: “Enes b. Malik radıyallahu anh imamla beraber bayram
namazını kaçırdığı zaman ailesini toplar ve imamın bayramda kıldırdığı namaz
gibi namaz kıldırırdı.”
İbn Ebi Şeybe’nin
rivayeti: Yunus, Enes radıyallahu anh’ın ailesinden birinden rivayet ediyor:
“Enes radıyallahu anh
bazen ailesini ve kölelerini bayram gününde toplar ve onlara Abdullah b. Ebi
Utbe iki rekat namaz kıldırırdı.”
Firyabi’nin rivayeti: Ebu
Bekr b. Enes radıyallahu anh’den: “Enes radıyallahu anh’ın azatlısı Basra’nın
rastaklarından birisinde idi ve Enes radıyallahu anh ona kurban ve ramazan
bayramlarında ailesini toplayıp (namaz kıldırmasını) emretti.”
İbn Ebi Şeybe, İkrime’nin
kavlini şöyle rivayet etmiştir: “Seferde (yolculukta) bulunan sevad halkı
ramazan ve kurban bayramlarında toplanır ve onlardan biri imam olup namaz
kıldırırdı.”
Ata’nın sözüne gelince
Musannef’te şöyledir: “Kişi imam ile beraber namaz kılmayı kaçırırsa iki rekât
kılar ve tekbirleri alır.” (İbn Hacer, Tagliku’t-Ta’lik (2/386-387)
Bu rivayetlerden şunlar anlaşılmaktadır:
Enes radıyallahu anh’ın
Basra’ya iki fersah mesafede bulunan Zaviye’de bir bahçe evi vardı ve
çoğunlukla orada kalır, burada bulunduğu sırada seferî olurdu. Fakat orada
bulunan ailesi mukim oldukları için kendisi Basra’da kılınan bayram namazına
katılamadığında ev halkına azatlısı İbn Ebi Utbe’nin namaz kıldırmasını
emretmiş, kendisi seferi olduğu için bayram namazı kılmamıştır. Enes radıyallahu
anh’ın ev halkına kendisinin namaz kıldırdığına dair rivayet, başka bir hadise
olup, kendisinin namazı kaçırdığı zaman yaptığı uygulama olmalıdır. Allah en
iyi bilendir.
İkrime’nin sözüne göre
seferde olan kişi, bir yerleşim biriminde bulunuyorsa orada bulunan cemaatle
beraber bayram namazını kılar. Nitekim Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem
musallaya herkesin, hatta hutbeyi dinlemeleri için hayızlı kadınların dahi
çıkmalarını emretmiştir.
Rasûlullah sallallahu
aleyhi ve sellem hac yaptığında bayram namazı kılmamıştır. Ne Rasûlullah
sallallahu aleyhi ve sellem’in ne de raşid halifelerin seferde bayram namazı
kıldıkları nakledilmemiştir. Bu husus, yolculuk esnasında bulunanların bayram
namazı kılmalarının gerekmediğini göstermektedir.