İbn Ebi Şeybe'nin Sefer'le Alakalı Rivayetleri Hakkında

İbn Ebi Şeybe’nin Seferilik Mesafesi ve Müddeti Hakkındaki Rivayetlerinin Kritiği

Ebu Muâz Seyfullah el-Çubukâbâdî

Bismillah

İbn Ebi Şeybe’nin Musannef’inin Türkçe’ye tercüme edilmesinden sonra bu kitapta geçen seferilikle alakalı rivayetlere dair şüphe ve soruların sıkça dile getirilmesi sebebiyle, ilgili rivayetlerin değerlendirmesini sunuyorum:

Seferilik Mesafesi Hakkında Gelenler

1- İbn Ebi Şeybe (8197); Huşeym – Ebu Harun – Ebu Said isnadıyla rivayet ediyor:

حدثنا أبوبكر قال حدثنا هشيم عن أبي هارون عن أبي سعيد أن النبي صلى الله عليه و سلم كان إذا سافر فرسخا قصر الصلاة

“Nebî sallallahu aleyhi ve sellem bir fersah (5,5 km) yolculuk yaptığı zaman namazı kısaltırdı”

Çok zayıf. Bu isnadda Ebu Harun (el-Abdi) metruktür.

2- İbn Ebi Şeybe (8198) Huşeym – Cuveybir – Dahhak – en-Nezzal (b. Sabre) isnadıyla rivayet ediyor:

حدثنا هشيم قال أخبرنا جويبر عن الضحاك عن البراء أن عليا خرج إلى النخلة فصلى بها الظهر والعصر ركعتين ثم رجع من يومه فقال أردت أن أعلمكم سنة نبيكم

“Ali radıyallahu anh en-Nahle’ye (Kufe yakınlarındadır) çıktı. Orada öğle ve ikindi namazlarını ikişer rekat olarak kıldı. Sonra aynı gün geri döndü ve dedi ki: “Size nebiniz sallallahu aleyhi ve sellemin sünnetini öğretmek istedim.”

Çok zayıf. Bu isnadda Cuveybir b. Said el-Ezdi metruktür. Dahhak b. Muzahim’de zayıflık vardır. Nahle adlı yerin aslı en-Nuhayle'dir. Mu'cemu'l-Buldan'da burasının Kufe'ye bir fersah ve bir mil mesafede yani yaklaşık 8-9 km uzaklıkta olduğu zikredilmektedir. 

3- İbn Ebi Şeybe (8199) – İbn Uyeyne – İbrahim b. Meysere – Enes radıyallahu anh isnadıyla rivayet ediyor:

صلى رسول الله صلى الله عليه و سلم بالمدينة الظهر أربعا وبذي الحليفة ركعتين يعني العصر

“Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem Medine’de öğle namazını dört rekat kıldı. Zulhuleyfe’de (8 km) ise ikindi namazını iki rekât kıldı.”

Bu isnad sahihtir.

4- İbn Ebi Şeybe (8200) – Vekî – Sufyan – Muhammed b. El-Munkedir ve İbrahim b. Meysere - Enes radıyallahu anh isnadıyla rivayet ediyor:

صليت مع النبي صلى الله عليه و سلم الظهر بالمدينة أربعا وبذي الحليفة العصر ركعتين

“Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem ile beraber öğle namazını Medine’de dört rekat olarak, ikindi namazını ise Zilhuleyfe’de iki rekat olarak kıldım.”

Bu isnad sahihtir.

5- İbn Ebi Şeybe (8201) – Vekî – Zekeriyya – Amir isnadıyla:

حدثنا وكيع قال حدثنا زكريا عن عامر قال كان النبي صلى الله عليه و سلم إذا خرج مسافرا قصر الصلاة من ذي الحليفة

“Nebî sallallahu aleyhi ve sellem yolculuğa çıktığı zaman zilhuleyfe’de namazı kısaltırdı.”

Bu isnad mürseldir. Amir eş-Şa’bî tabiidir.

6- İbn Ebi Şeybe (8202) – Abbad b. El-Avvam – Umer b. Amir – Hammad – İbrahim (en-Nehai) isnadıyla rivayet ediyor:

حدثنا عباد بن العوام عن عمر بن عامر عن حماد عن إبراهيم عن حماد أن حذيفة كان يصلي ركعتين فيما بين الكوفة والمدائن

“Huzeyfe radıyallahu anh Kufe ile Medâin arasında namazı iki rekât olarak kılardı”

Zayıf. Bu isnad munkatı’dır. İbrahim en-Nehai Huzeyfe radıyallahu anh’den işitmemiştir. Ömer b. Amir saduk olup, hakkında ihtilaf edilmiştir.

7- İbn Ebi Şeybe (8203) – Ali b. Mushir – eş-Şeybani – İkrime – İbn Abbas radıyallahu anhuma isnadıyla:

حدثنا علي بن مسهر عن الشيباني عن عكرمة عن بن عباس قال يقصر الصلاة في مسيرة يوم وليلة

“Namaz bir gün bir gecelik yolda kısaltılır.”

İsnadı sahihtir. İbn Abbas radıyallahu anhuma’nın şahsi re’yini ifade etmektedir. Buna muhalif başka sahabe re’yleri varid olduğundan hüccet değildir.

8- İbn Ebi Şeybe (8204) – Ali b. Mushir – eş-Şeybani – Muhammed b. Zeyd b. Huleyde – İbn Ömer radıyallahu anhuma isnadıyla rivayet ediyor:

حدثنا علي بن مسهر عن الشيباني عن محمد بن زيد بن خليدة عن بن عمر قال يقصر الصلاة في مسيرة ثلاثة أميال

“Namaz üç millik (5.5 km) mesafede kısaltılır”

Sahih.

9- İbn Ebi Şeybe (8205) – Hafs – el-Hasen b. Ubeydullah – İbrahim isnadıyla:

حدثنا حفص عن الحسن بن عبيد الله عن إبراهيم أن مسروقا كان يقصر الصلاة إلى واسط

“Mesruk, Vasıt’a gittiğinde namazı kısaltırdı”

Sahih ligayrihi. Hafs b. Gıyas’ın hafızası değişikliğe uğramıştır. Ancak başka rivayet yollarıyla Mesruk’un Vasıt’ta namazı kısalttığı sabit olmuştur.

10- İbn Ebi Şeybe (8206) – Veki – Sufyan – Mansur – Ebu Vail isnadıyla

حدثنا وكيع قال ثنا سفيان عن منصور عن أبي وائل قال خرجت مع مسروق إلى السلسلة فقصر الصلاة وأقام بها سنين يقصر الصلاة وقصر حين رجع حتى دخل

“Mesruk ile beraber Silsile’ye gittik. Namazı kısaltarak kıldı. Orada iki sene kaldı ve namazları kısalttı. Dönerken de şehre girinceye kadar namazı kısalttı.”

İsnadı sahihtir. Bu rivayet hem seferilik mesafesi hem de müddeti bakımından delildir.

11- İbn Ebi Şeybe (8207) – Gunder – Şu’be – Yahya b. Yezid el-Hunnai isnadıyla:

حدثنا غندر عن شعبة عن يحيى بن يزيد الهنائي قال سألت أنس بن مالك عن قصر الصلاة فقال كان رسول الله صلى الله عليه و سلم إذا خرج مسيرة ثلاثة أميال أو ثلاثة فراسخ شعبة الشاك صلى ركعتين

“Enes b. Malik radıyallahu anh’e namazı kısaltmak hakkında sordum. Dedi ki: “Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem üç mil veya üç fersah (Şu’be şekke düştü) yola çıktığı zaman namazı kısaltırdı.”

Sahih. İsnadında Yahya b. Yezid el-Hunnai makbul bir ravidir. Rivayet sahih ligayrihidir. Muslim Sahih’inde tahric etmiştir.

12- İbn Ebi Şeybe (8208) – Huşeym – Yunus ve Mansur – el-Hasen isnadıyla:

حدثنا هشيم عن يونس ومنصور عن الحسن قال تقصر الصلاة في مسيرة الليلتين

“ Namaz iki gecelik mesafede kısaltılır”

Ravileri güvenilirdir. Ancak Huşeym mudellistir. Sahih olduğu kabul edilirse Hasen el-Basri rahimehullah’ın şahsi kanaatini ifade eder. Daha kısa mesafede seferilik ifade eden sahabe söz ve fiilleri tercihe daha layıktır.

13- İbn Ebi Şeybe (8209) – Huşeym – el-Mugira – İbrahim isnadıyla:

حدثنا هشيم قال أخبرنا المغيرة عن إبراهيم قال قال له الحارث أتقصر الصلاة إلى المدائن قال ان المدائن قريب ولكن إلى الأهواز ونحوها

“Haris, İbrahim en-Nehai’ye: “Medaine gittiğimde namazı kısaltayım mı?” dedi. Dedi ki: “Medain yakındır. Lakin Ahvaz ve benzerlerine gittiğinde kısalt”

Zayıf, münker. Mugira b. Miksem, İbrahim en-Nehai’den tedliste bulunurdu. Burada da teslis sigası olan an’ane ile rivayet etmiştir. İbrahim en-Nehai’den sahih olarak gelene aykırıdır. Aşağıda gelen rivayette olduğu gibi:

14- İbn Ebi Şeybe (8210) – İbn Fudayl – Haccac – Hammad – İbrahim isnadıyla:

حدثنا بن فضيل عن حجاج عن حماد عن إبراهيم قال كان أصحاب عبد الله لا يقصرون إلى واسط والمدائن واشباههما

“Abdullah (b. Mes’ud)un ashabı Vasıt, Medain ve benzeri yerlerde namazı kısaltırlardı.”

İsnadı hasen.

15- İbn Ebi Şeybe (8211) Huşeym – Zekeriyya – Şa’bi isnadıyla

حدثنا هشيم عن زكريا انه سمع الشعبي يقول لو سافرت إلى دير الثعالب لقصرت

“Şayet Deyru Sealib’e yolculuk etseydim namazı kısaltırdım”

İsnadı sahih. Deyru Sealib, Bağdat’a 3,5 km civarında uzaklıktadır. Şa’bî tabiindendir.

16- İbn Ebi Şeybe (8212) – Veki – Zekeriya – Amir (eş-Şa’bî) yoluyla aynısını rivayet etti.

حدثنا وكيع عن زكريا عن عامر مثله إلا أن وكيعا قال لو خرجت

Ancak bu rivayette Veki: “şayet çıksaydım” lafzıyla rivayet etti.

Sahihtir.

17- İbn Ebi Şeybe (8213) – İbn Mehdi – Zem’â – Amr – Ebu’ş-Şa’sa isnadıyla:

حدثنا بن مهدي عن عمرو عن أبي الشعثاء قال تقصر في مسيرة ستة أميال

“Altı millik mesafede namaz kısaltılır”

Zayıf. Zem’a b. Salih zayıftır.

18- İbn Ebi Şeybe (8214) – Veki – el-Hasen b. Salih ve İsrail – İbrahim b. Abdila’la – Suveyd b. Gafele isnadıyla

حدثنا وكيع قال ثنا الحسن بن صالح وإسرائيل عن إبراهيم بن عبد الأعلى عن سويد بن غفلة قال تقصر الصلاة في مسيرة ثلاث

“Namaz üç mesafede kısaltılır”

İsnadı sahihtir. Ancak Musannef mütercimi “üç mesafe” ibaresini “üç günlük” mesafe şeklinde tercüme etmiştir. Neye dayanarak böyle tercüme etti bilmiyorum. Kastedilenin; üç mil veya üç fersahlık mesafe olması daha kuvvetlidir. İbn Ebi Şeybe’nin bunu “Altı millik mesafe”den sonra mübhem olarak zikretmesi, üç millik mesafenin kastedildiği ihtimalini kuvvetlendirmektedir.

19- İbn Ebi Şeybe (8215) – Veki – Sufyan – İmran b. Muslim veya başkası – Şabi isnadıyla

حدثنا وكيع قال ثنا سفيان عن عمران بن مسلم أو غيره عن الشعبي أنه كان يقصر الصلاة إلى واسط

“Şabî, Vasıt’a yolculuk yaptığında namazı kısaltırdı.”

Ravileri güvenilirdir.

20- İbn Ebi Şeybe (8216) – Veki – İsrail – İsa b. Ebi Azze isnadıyla

حدثنا وكيع قال حدثنا إسرائيل عن عيسى بن أبي عزة قال رأيت الشعبي يقصر الصلاة إلى واسط

“Şa’bi’nin Vasıt’a gittiğinde namazı kısalttığını gördüm.”

İsnadı hasendir.

21- İbn Ebi Şeybe (8217) – Veki – Şu’be – Şubeyl denilen birisi – Ebu Hibera isnadıyla:

حدثنا وكيع قال انا شعبة عن رجل يقال له شبيل عن أبي حرة قال قلت لابن عباس أقصر إلى الايلة فقال تذهب وتجيء في يوم قال قلت نعم قال لا إلا في يوم متاح

“İbn Abbas radıyallahu anhuma’ya: “Eyle (veya Ubulle)’ye giderken namazı kısaltayam mı?” dedim. Dedi ki: “Bir günde geri gelebiliyor musun?”  ben: “Evet” dedim. O da: “Hayır, ancak uzun bir gün alan yolculukta namaz kısaltılabilir”

Zayıf. Ebu Hibera meçhuldür.

22- İbn Ebi Şeybe (8218) – Veki – Hişam b. El-Gaz – Nafi – İbn Ömer radıyallahu anhuma isnadıyla:

حدثنا وكيع قال ثنا هشام بن الغاز عن نافع عن بن عمر أنه كان لا يقصر الصلاة إلا في اليوم التام قال هشام وسمعت مكحولا يقول مثل ذلك

“İbn Ömer radıyallahu anhuma ancak tam bir gün süren yolculukta namazı kısaltırdı.” Hişam dedi ki: Mekhul’ün de aynısını söylediğini işittim.

Ravileri güvenilir, ancak metni şazdır. Zira Hişam b. El-Gaz’dan daha güvenilir olan Sufyan’ın, Muharib b. Disar yoluyla İbn Ömer’den rivayetine muhaliftir. Bu rivayet daha sonra gelecektir.

23- İbn Ebi Şeybe  (8219) – Cerir – Mansur – Mucahid – İbn Abbas radıyallahu anhuma isnadıyla:

حدثنا جرير عن منصور عن مجاهد عن بن عباس قال إذا كان سفرك يوما إلى العتمة فلا تقصر الصلاة فإن جاوزت ذلك فاقصر الصلاة

“Eğer yolculuğun yatsı namazına kadar ise namazı kısaltma. Şayet bu vakti geçersen kısalt.”

Sahih. Bu İbn Abbas radıyallahu anhuma’nın şahsi kanaatidir. Daha önce açıklama geçmişti.

24- İbn Ebi Şeybe (8220) – İbn Uleyye – Eyyub – Nafi – Salim isnadıyla:

حدثنا بن علية عن ايوب عن نافع عن سالم أن بن عمر خرج إلى ارض له بذات النصب فقصر وهي ستة عشر فرسخا

“İbn Ömer radıyallahu anhuma (Medine’ye yaklaşık 7.5 km uzakta olan)  Zatu’n-Nusb’a yolculuğa çıktı. Burası on altı fersah uzaklıkta olduğu için yolculuğu süresince namazı kısalttı.”

Sahih. İbn Ömer radıyallahu anhuma’nın bu kadar mesafede namazı kısaltmış olması, daha az mesafede kısaltmış olmasına dair rivayete aykırı değildir.

25- İbn Ebi Şeybe (8221) – İbn Uleyye – el-Ceriri – Ebu’l-Verd – el-Leclâc isnadıyla:

حدثنا بن علية عن الجريري عن أبي الورد عن اللجلاج قال كنا نسافر مع عمر بن الخطاب فنسير ثلاثة أميال فيتجوز في الصلاة ويقصر

“Ömer b. El-Hattab radıyallahu anh ile beraber yolculuktaydık. Üç mil yolculuk ettiğimizde ve daha fazlasında namazı kısaltırdı”

Hasen.

26- İbn Ebi Şeybe (8222) – Veki – Hişam b. El-Gaz – Rebia el-Curaşi – Ata b. Ebi Rabah isnadıyla:

حدثنا وكيع قال ثنا هشام بن الغاز عن ربيعة الجرشي عن عطاء بن أبي رباح قال قالت لابن عباس أقصر إلى عرفة فقال لا قلت أقصر إلى مر قال لا قلت أقصر إلى الطائف وإلى عسفان قال نعم وذلك ثمانية وأربعون ميلا وعقد بيده

“İbn Abbas’a: “Arafata gittiğimde namazı kısaltayım mı?” diye sordum. Dedi ki: “Hayır” Ben: “Merr’e gittiğimde kısaltayım mı?” dedim: “Hayır” dedi. Ben: “Taif ve Usfan’a gittiğimde kısaltayım mı?” dedim. Dedi ki: “Evet. Burası kırk sekiz mildir” Bu esnada eliyle gösteriyordu.”

Ravileri güvenilirdir. Bu rivayet, İbn Abbas radıyallahu anhuma’nın şahsi kanaatini ifade etmektedir. Hüccet değildir. Zira başta raşid halife Ömer radıyallahu anh olmak üzere diğer sahabelerin söz ve fiillerine muhaliftir.

27- İbn Ebi Şeybe (8223) – Veki – Sufyan – Muharib b. Disar isnadıyla:

حدثنا وكيع قال ثنا سفيان عن محارب بن دثار قال سمعت بن عمر يقول اني لأسافر الساعة من النهار فأقصر

“İbn Ömer radıyallahu anh’umanin şöyle dediğini işittim: Gündüzün bir vaktinde yolculuğa çıkar ve namazı kısaltırım.”

Sahih. Daha önce bahsettiğim mahfuz olan rivayet budur.

28- İbn Ebi Şeybe (8223) – İbn Uyeyne – Amr – Ata – İbn Abbas radıyallahu anhuma isnadıyla:

حدثنا بن عيينة عن عمرو قال أخبرني عطاء عن بن عباس قال لا تقصر إلى عرفة وبطن نخلة واقصر إلى عسفان والطائف وجدة فإذا قدمت على أهل أو ماشية فأتم

“Arafat’a ve Batnı Nahle’ye gittiğinde kısaltma, Usfan, Taif ve Cidde’ye gittiğinde kısalt. Ailenin yanına veya davarlarının yanına geldiğinde namazı tam kıl.”

Sahih. İbn Abbas radıyallahu anhuma’nın şahsi kanaatidir. Hem kendisi bu görüşünden dönmüş, hem de öğrencilerinden buna muhalif fiilleri nakledilmiştir.

29- İbn Ebi Şeybe (8225) – İbn Uyeyne – Amr  isnadıyla:

حدثنا بن عيينة عن عمرو قال قال لي جابر بن زيد أقصر بعرفة

“Cabir b. Zeyd bana dedi ki: “Arafat’ta namazı kısalt”

Sahih. Cabir b. Zeyd tabiinden olup, İbn Abbas radıyallahu anhuma’nın öğrencilerindendir.

30- İbn Ebi Şeybe (8226) – Veki – el-Evzai – Ata  isnadıyla:

حدثنا وكيع عن الأوزاعي عن عطاء قال قلت لابن عباس أقصر بعرفة قال لا

“İbn Abbas radıyallahu anhuma’ya: Arafatta namazı kısaltayım mı?” diye sordum. “Hayır” dedi.

Sahih. Daha önce açıklama geçti.

31- İbn Ebi Şeybe (8227) – Ubeyd b. Said – Şu’be – Yezid b. Humeyr – Habib b. Ubeyd – Cubeyr b. Nufeyr – İbnu’-Simt isnadıyla:

حدثنا عبدة عن سعيد عن شعبة عن يزيد بن خمير قال سمعت حبيب بن عبيد يحدث عن جبير بن نفير عن ابي السمط قال شهدت عمر بذي الحليفة كأنه يريد مكة صلى ركعتين فقلت له لم تفعل هذا قال إنما أصنع كما رأيت رسول الله صلى الله عليه و سلم يصنع

“Zulhuleyfe’de Ömer radıyallahu anh’ın Mekke’ye gitmek için yolculuğa çıkmak üzereyken namazı iki rekat kıldığına şahit oldum. Ona: “Neden böyle yaptın?” diye sordum. Dedi ki: “Ben sadece Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’in yaptığını gördüğüm şeyi yaptım.”

Sahih.

32- İbn Ebi Şeybe (8228) – Veki – el-A’meş – Hayseme isnadıyla:

حدثنا وكيع قال ثنا الأعمش عن خيثمة قال خرج الحارث بن قيس الجعفي فلما خرج من البيوت قصر الصلاة قال فقيل له تقصر الصلاة قال أتم اليوم وأقصر غدا

“Haris b. Kays el-Cu’fi yolculuğa çıktı. Evlerin olduğu bölgeden çıktığında namazını kısalttı. Bunun üzerine ona: “Namazı kısaltıyor musun?” denildi. “Bugün kısaltmayıp da yarın mı kısaltsaydım?” dedi.

Sahih.

33- İbn Ebi Şeybe (8229) – Sufyan – Ebu İshak – Abdurrahman b. Yezid el-Faişi isnadıyla:

حدثنا سفيان عن أبي إسحاق عن عبد الرحمن بن يزيد القابسي قال خرجنا مع علي إلى صفين فصلى بين الجسر والقنطرة ركعتين

“Ali radıyallahu anh ile beraber Sıffin’e yolculuk yaptık. Kantara ile Cisr arasında namazı iki rekat kıldı.”

Zayıf. Abdurrahman b. Yezid meçhuldür.

34- İbn Ebi Şeybe (8230) – İbn Fudayl – Husayn – İbrahim isnadıyla:

حدثنا بن فضيل عن حصين عن إبراهيم قال كان علقمة إذا خرج حاجا أحرم من النجف وقصر

“Alkame hac için yolculuğa çıkınca Necef’ten ihrama girip namazı kısaltırdı.”

 Hasen.

35- İbn Ebi Şeybe (8231) – Muaz – İbn Cureyc – Ata isnadıyla:

حدثنا معاذ قال أخبرنا بن جريج عن عطاء قال قال بن عباس تقصر الصلاة في اليوم التام ولا تقصر فيما دون ذلك

“İbn Abbas radıyallahu anhuma dedi ki: “Namazı tam bir günlük mesafede kısaltırsın. Bundan aşağısında kısaltma.”

 Zayıf. İbn Cureyc müdellis olup, an’ane sigasiyla rivayet etmiştir.

36- İbn Ebi Şeybe (8232) – Ebu Muaviye – Haccac – İmran b. Umeyr – babası isnadıyla:

حدثنا أبو معاوية عن حجاج عن عمران بن عمير عن أبيه قال خرجت مع عبد الله إلى مكة فصلى ركعتين بقنطرة الحرة

“Abdullah b. Mesud radıyallahu anh ile beraber Mekke’ye gittim. Kantaratu’l-Hîre’de namazı iki rekat kıldı.”

Zayıf. Umeyr ve oğlu İmran meçhuldürler.

37- İbn Ebi Şeybe (8233) – Muhammed b. Fudayl  ve Ebu Muaviye – el-A’meş – Umare b. Umeyr – Abdurrahman b. Yezid – Abdullah b. Mes’ud isnadıyla:

حدثنا أبو بكر قال ثنا محمد بن فضيل وأبو معاوية عن الأعمش عن عمارة بن عمير عن عبد الرحمن بن يزيد قال قال عبد الله لا تقصر الصلاة إلا في حج أو جهاد

“Namaz sadece hac ya da cihadda kısaltılır.”

Sahih. Bu Abdullah b. Mes’ud radıyallahu anh’ın kanaatidir. Hüccet değildir.

38- İbn Ebi Şeybe (8234) – Veki – Mis’ar ve Sufyan – Kays b. Muslim – Tarık b. Şihab isnadıyla:

حدثنا وكيع قال ثنا مسعر وسفيان عن قيس بن مسلم عن طارق بن شهاب قال قال لي بن مسعود لا يغرنكم سوادكم من صلاتكم فإنما هو من كوفيكم

“Abdullah b. Mesud bana dedi ki: “Sizin tarım arazileriniz namaz konusunda sizi aldatmasın. Çünkü arazileriniz sizin Kufe (şehri)nizden sayılır.”

Sahih.

39- İbn Ebi Şeybe (8235) – İbn Uleyye – Eyyub – Ebu Kılabe – Osman mektubunu okuyanlardan veya kendisine okunanlardan biri isnadıyla:

حدثنا بن علية عن أيوب عن أبي قلابة قال حدثني رجل ممن قرأ كتاب عثمان أو قرئ عليه فقال اما بعد فإنه بلغني أن رجالا منكم يخرجون إلى سوادهم اما في خسر واما في جباية وأما في تجارة فيقصرون الصلاة ولا يتمون الصلاة فلا تفعلوا فإنما يقصر الصلاة من كان شاخصا او بحضرة عدو

“Osman radıyallahu anh bu mektubunda şöyle dedi: Mesele şu ki, sizden bazı kimselerin hayvanlarıyla beraber arazilerine (yaylaya) çıktıkları, hayvanları otlatmak veya mal toplamak veya ticaret yapmak amacıyla orada geceledikleri bilgisi bana ulaştı. Bu kimseler ya namazlarını kısaltıyorlar ya da tam kılmıyorlar. Böyle yapmayın, zira sadece yolculuğa çıkanlar veya düşman karşısında olanlar namazlarını kısaltırlar.”

Zayıf. Mübhem ravi vardır.

40- İbn Ebi Şeybe (8236) – Huşeym – el-Avvam’dan rivayet ediyor:

حدثنا هشيم عن العوام قال كان إبراهيم التيمي لا يرى القصر إلا في حج أو جهاد أو عمرة

“İbrahim et-Teymî namazı kısaltmayı sadece hacda veya cihadda ya da umrede geçerli sayardı.”

Ravileri güvenilirdir. Ancak Huşeym mudellistir.

41- İbn Ebi Şeybe (8237) – Ebu’l-Ahvas – Asım – İbn Sirin isnadıyla:

حدثنا ابو الأحوص عن عاصم عن بن سيرين قال كانوا يقولون السفر الذي تقصر فيه الصلاة الذي يحمل فيه الزاد والمزاد

“Onlar (sahabe ve tabiin)e göre namazın kısaltılacağı yolculuk, kendisine azığın ve su kabının taşındığı yolculuktur.”

Sahih.

İbn Ebi Şeybe (8238) – Ali b. Mushir – eş-Şeybani – Kays b. Muslim – Tarık b. Şihab isnadıyla (8234) nolu rivayetin aynısı

Sahih. Sahabeden bazılarının kanaatini ifade etmektedir.

42- İbn Ebi Şeybe (8239) – Abdusselam b. Harb – İbn Ebi Ferve – Amr b. Şuayb – babası yoluyla rivayet ediyor:

حدثنا عبد السلام بن حرب عن بن أبي فروة عن عمرو بن شعيب عن أبيه أن معاذا وعقبة بن عامر وبن مسعود قالوا لا تغرنكم مواشيكم يطأ أحدكم بماشيته احداب الجبال أو بطون الأودية وتزعمون بأنكم سفر لا ولا كرامة إنما التقصير في السفر البات من الإفق إلى الأفق

“Muaz, Ukbe b. Amir ve İbn Mes’ud şöyle dediler: “Sakın davarlarınız sizi aldatmasın. Sizden biriniz hayvan sürüsüyle dağların yüksek yerlerinde veya vadilerin içinde yol alır. Bu yüzden seferî olduğunuzu zannedersiniz. Hayır, bunda bir keramet yok. (Namazını kısaltmanızı gerektirecek bir durum yok) Çünkü namazı kısaltma, bir ufuktan diğer bir ufka yapılan kesin bir yolculukta olur.”

 Çok zayıf. İbn Ebi Ferve metruktür.

43- İbn Ebi Şeybe (8252) – Abbad b. Avvam – Davud b. Ebi Hind – Ebu Harb b. Ebi’l-Esved isnadıyla:

حدثنا عباد بن عوام عن داود بن أبي هند عن أبي حرب بن أبي الأسود أن عليا خرج من البصرة فصلى الظهر أربعا فقال أما انا إذا جاوزنا هذا الخص صلينا ركعتين

“Ali radıyallahu anh Basra’dan çıktıktan sonra öğle namazını dört rekat kıldı. Daha sonra şöyle dedi: “Şu huss’u (şehrin son evlerini) geçtiğimiz zaman namazı iki rekat kılarız.”

 Ravileri güvenilirdir.

44- İbn Ebi Şeybe (8256) – Yahya b. Ebi Bukeyr – İbrahim b. Nafi – İbn Tavus isnadıyla:

حدثنا يحيى بن أبي بكير قال ثنا إبراهيم بن نافع عن بن طاوس قال كان أبي يقصر من خيبر من حين يخرج من بيته حتى يرجع إلى أهله

“Babam (Tavus el-Yemani) evinden çıktığı andan, ailesine dönünceye kadar namazı kısaltırdı.”

Sahih.

45- İbn Ebi Şeybe (8277) nolu rivayet Eş’as b. Suvvar sebebiyle zayıftır.

46- 8278 nolu rivayet  Habib b. Ebi Habib sebebiyle zayıftır.

Seferilik Müddeti

47- İbn Ebi Şeybe (8283) – Cerir – Mugira – Simak b. Seleme – İbn Abbas isnadıyla:

حدثنا جرير عن مغيرة عن سماك بن سلمة عن بن عباس قال إن أقمت في بلد خمسة أشهر فأقصر الصلاة

“Bir beldede beş ay kalsan dahi namazı kısalt”

Ravileri güvenilirdir. Ancak Simak’ın İbn Abbas’tan işittiğini tespit edemedim.

48- İbn Ebi Şeybe (8284) – Veki – Mis’ar ve Sufyan – Hubeyb b. Ebi Sabit – Abdurrahman b. Misver  isnadıyla:

حدثنا وكيع قال ثنا مسعر وسفيان عن حبيب بن أبي ثابت عن عبد الرحمن بن مسور قال أقمنا مع سعد بن مالك شهرين قال سفيان بعمان وقال مسعر بعمان أو بنعمان يقصر الصلاة ونحن نتم فقلنا له فقال نحن أعلم

“Sad b. Malik radıyallahu anh ile beraber (Sufyan’ın rivayetinde: Umman’da, Mis’ar’ın rivayetinde Umman ya da Amman’da) iki ay kaldık. O namazı kısaltıyor, biz ise tam kılıyorduk. Ona bunun sebebini sorduk. “Biz daha iyi biliriz.” Dedi.

Sahih.

49- İbn Ebi Şeybe (8285) – Veki – Şu’be – Ebu’t-Teyyah ed-Dabai – Ebu’l-Minhal el-Anezi isnadıyla:

حدثنا وكيع قال ثنا شعبة عن أبي التياح الضبعي عن رجل من عنزة يكنى أبا المنهال قال قلت لابن عباس أني أقيم بالمدينة حولا لا أشد على سير قال صل ركعتين

“İbn Abbas’a: “Ben Medine’de bir seneden beri oturuyorum. Bir yolculuk hazırlığım da yok” dedim. “Namazı iki rekat kıl” dedi.

Sahih.

50- İbn Ebi Şeybe (8286) – Veki – el-Musenna b. Said – Ebu Cemre Nasr b. İmran isnadıyla:

حدثنا وكيع قال ثنا المثنى بن سعيد عن أبي جمرة نصر بن عمران قال لابن عباس انا نطيل القيام بالغزو بخراسان فكيف ترى فقال صل ركعتين وإن أقمت عشر سنين

“İbn Abbas’a: “Biz, savaşmamız sebebiyle Horasan’da uzun süre kalırız, ne dersin?” dedim. Dedi ki: “on sene kalsan bile iki rekat kıl.”

Sahih.

51- İbn Ebi Şeybe (8287) – Abdula’la – Yunus – el-Hasen isnadıyla:

حدثنا عبد الأعلى عن يونس عن الحسن أن عبد الرحمن بن سمرة شتى بكابل شتوة أو شتوتين يصلي ركعتين

“Abdurrahman b. Semura radıyallahu anh Kabul’da bir veya iki kış geçirdi, bu süre zarfında namazları iki rekat kılıyordu.”

Sahih.

52- İbn Ebi Şeybe (8288) – Abdula’la – Yunus – el-Hasen isnadıyla:

حَدَّثَنَا عَبْدُ الأَعْلَى ، عَنْ يُونُسَ ، عَنِ الْحَسَنِ ؛ أَنَّ أَنَسَ بْنَ مَالِكٍ أَقَامَ بِسَابُورَ سَنَةً ، أَوْ سَنَتَيْنِ يُصَلِّي رَكْعَتَيْنِ ، ثُمَّ يُسَلِّمُ ، ثُمَّ يُصَلِّي رَكْعَتَيْنِ.

“Enes b. Malik radıyallahu anh Sâbur’da bir ya da iki sene kaldı. İki rekat kılıyor, sonra selam veriyor, ardından iki rekat daha kılıyordu.” (yani hem kısaltıyor hem cem ediyordu.)

Sahih.

53- İbn Ebi Şeybe (8289) - Yahya b. Said – Malik isnadıyla:

حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ سَعِيدٍ ، عَنْ مَالِكٍ ، قَالَ : قُلْتُ لِجَابِرِ بْنِ زَيْدٍ : أُقِيمُ بِكَسْكَرٍ السَّنَةَ وَالسَّنَتَيْنِ وَأَنَا شِبْهُ الأَهِلِ ، فَقَالَ : صَلِّ رَكْعَتَيْنِ.

“Cabir b. Zeyd’e; “Kesker’de bir veya iki sene, oranın halkına benzeyerek (yani onlar gibi namazı tam kılarak) kalıyorum” dedim. Bana: “İki rekat kıl” dedi.

Sahih.

54- İbn Ebi Şeybe (8290) – Cerir – Mansur – Ebu Vail – Mesruk isnadıyla:

حَدَّثَنَا جَرِيرٌ ، عَنْ مَنْصُورٍ ، عَنْ أَبِي وَائِلٍ ، عَنْ مَسْرُوقٍ ، قَالَ : أَقَمْتُ مَعَهُ سَنَتَيْنِ يُصَلِّي رَكْعَتَيْنِ بِالسِّلْسِلَةِ ، قَالَ : قُلْتُ لَهُ : مَا حَمَلَك عَلَى هَذَا يَا أَبَا عَائِشَةَ ؟ فَقَالَ : الْتِمَاسُ السُّنَّةِ.

حَدَّثَنَا أَبُو مُعَاوِيَةَ ، عَنِ الأَعْمَشِ ، عَنْ أَبِي وَائِلٍ ، عَنْ مَسْرُوقٍ بِنَحْوِ ذَلِكَ

“İki sene Mesruk ile beraber kaldım. Silsile’de Namazı iki rekat olarak kılıyordu. Ona: “Ey Ebu Aişe! Neden böyle yapıyorsun?” dedim. “Sünneti uygulamak istiyorum” dedi.

Aynısını İbn Ebi Şeybe (8291)- Ebu Muaviye – el-A’meş – Ebu Vail – Mesruk isnadıyla rivayet etmiştir.

Sahihtir.

55- İbn Ebi Şeybe (8292) - Ebu Muaviye – el-A’meş – İbrahim isnadıyla:

حَدَّثَنَا أَبُو مُعَاوِيَةَ ، عَنِ الأَعْمَشِ ، عَنْ إبْرَاهِيمَ ، قَالَ : كُنْتُ مَعَ عَلْقَمَةَ بِخَوَارِزْمَ سَنَتَينِ يُصَلِّي رَكْعَتَيْنِ.

“İki sene Alkame ile beraber Havarizm’de kaldım. Namazları iki rekat kılıyordu.”

Sahih.

56- İbn Ebi Şeybe (8293) – Veki – Ali b. Mubarek – Yahya b. Ebi Kesir – Muhammed b. Abdirrahman b. Sevban isnadıyla:

حَدَّثَنَا وَكِيعٌ ، قَالَ : عَلِيُّ بْنُ مُبَارَكٍ ، عَنْ يَحْيَى بْنِ أَبِي كَثِيرٍ ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ ثَوْبَانَ ، قَالَ : أَقَامَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بِتَبُوكَ عِشْرِينَ لَيْلَةً يُصَلِّي صَلاَةَ الْمُسَافِرِ رَكْعَتَيْنِ.

“Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem Tebuk’te yirmi gece kaldı. Bu süre boyunca namazlarını yolcu namazı olarak iki rekat kılıyordu.”

Burada mürseldir. Ancak Ahmed, İbn Hibban ve Ebu Davud’un rivayetinde Cabir radıyallahu anh’den mevsul olarak sabit olmuştur.

57- İbn Ebi Şeybe (8294) – Veki – Zekeriyya – Amir isnadıyla:

حَدَّثَنَا وَكِيعٌ , قَالَ : حدَّثَنَا زَكَرِيَّا عَنْ عَامِرٍ قَالَ : أَقَامَ عَلْقَمَةُ بِمَرْوَ سَنَتَيْنِ فِي الْغَزْوِ يَقْصُرُ الصَّلاَة

“Alkame gazada iken iki sene Merv’de kaldı. Namazları kısaltarak kılıyordu.”

Sahihtir.

58- İbn Ebi Şeybe (8295) – Hafs – Asım – İkrime – İbn Abbas radıyallahu anh isnadıyla:

حَدَّثَنَا حَفْصٌ ، عَنْ عَاصِمٍ ، عَنْ عِكْرِمَةَ ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ؛ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَقَامَ سَبْعَ عَشْرَةَ يَقْصُرُ الصَّلاَة ، قَالَ : وَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ : مَنْ أَقَامَ سَبْعَ عَشْرَةَ قَصَرَ الصَّلاَة وَمَنْ أَقَامَ أَكْثَرَ مِنْ ذَلِكَ أَتَمَّ

“Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem on yedi gece namazı kısaltarak kıldı.” İbn Abbas radıyallahu anhuma dedi ki: “On yedi gün ikamet eden kimse namazını kısaltır, bundan fazla ikamet eden ise namazı tam kılar.”

Şazdır. Hafs b. Gıyas hafız karışıklığına uğramıştır. Bundan daha fazla sürede namazın kısaltılacağı hem İbn Abbas’tan hem de Cabir b. Zeyd gibi öğrencilerinden daha sahih yollarla sabit olmuştur.

59- İbn Ebi Şeybe (8296) – Abdullah b. İdris – Davud b. Ebi Hind – Said b. El-Museyyeb isnadıyla:

حَدَّثَنَا عَبْدُ اللهِ بْنُ إدْرِيسَ ، عَنْ دَاوُدَ بْنِ أَبِي هِنْدٍ ، عَنْ سَعِيدِ بْنِ الْمُسَيَّبِ ، قَالَ : إذَا أَجْمَعَ الرَّجُلُ عَلَى إقَامَةِ خَمْسَ عَشْرَةَ أَتَمَّ الصَّلاَة

“Kişi on beş gece ikamet etmeye karar verdiği zaman namazını tam kılar”

Sahih. Bu rivayet, yerleşmeye niyet eden kimseye hamledilir.

60- İbn Ebi Şeybe (8297- 8298) - Veki – Sufyan – Cafer – babası – Ali radıyallahu anh isnadıyla  ve İbn Ebi Şeybe – Hafs – Cafer – babası – Ali radıyallahu anh isnadıyla:

حَدَّثَنَا وَكِيعٌ , قَالَ : حدَّثَنَا سُفْيَانُ ، عَنْ جَعْفَرٍ ، عَنْ أَبِيهِ ، عَنْ عَلِيٍّ ، قَالَ : إذَا أَقَمْت عَشْرًا فَأَتِمَّ.

حَدَّثَنَا حَفْصٌ ، عَنْ جَعْفَرٍ ، عَنْ أَبِيهِ ، عَنْ عَلِيٍّ بِنَحْوِهِ.

“Sen on gün ikamet ettiğinde namazı tam kıl.”

Munkatı. Muhammed el-Bakır, Ali radıyallahu anh’den işitmemiştir.

61- İbn Ebi Şeybe (8299) – es-Sekafi – Cafer – babası isnadıyla:

حَدَّثَنَا الثَّقَفِيُّ ، عَنْ جَعْفَرٍ ، عَنْ أَبِيهِ ، قَالَ : مَنْ أَقَامَ عَشْرًا أَتَمَّ

“Muhammed el-Bakır dedi ki: “On gece ikamet eden kimse namazı tam kılar”

Zayıf. Abdulvehhab es-Sekafi hafıza karışıklığına uğramıştır.

62- İbn Ebi Şeybe (8300) – Şureyk – Cabir – Ebu Cafer isnadıyla:

حَدَّثَنَا شَرِيكٌ ، عَنْ جَابِرِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ، أَنَّهُ كَانَ يُتِمُّ فِي عَشْر

“Ebu Cafer (el-Bakır) on gece ikamet ettiği zaman namazı tam kılardı.”

Çok zayıf. Şureykin hıfzı kötüdür. Cabir el-Cufi metruktür.

63- İbn Ebi Şeybe (8301) – Veki – Ömer b. Zerr – Mucahid isnadıyla:

حَدَّثَنَا وَكِيعٌ , قَالَ : حدَّثَنَا عُمَر بْنُ ذَرٍّ ، عَنْ مُجَاهِدٍ ، قَالَ : كَانَ ابْنُ عُمَرَ إذَا أَجْمَعَ عَلَى إقَامَةِ خَمْسَ عَشْرَةَ سَرَحَ ظَهْرَهُ وَصَلَّى أَرْبَعًا

“İbn Ömer radıyallahu anhuma on beş gece ikamet etmeye karar verdiğinde (otlaması için) bineğini serbest bırakır ve namazı dört rekat kılardı.”

Sahih. Bu rivayet yerleşmeye niyet etmiş olmasına yorumlanır. zira İbn Ömer radıyallahu anhumadan bundan fazla sürede seferi olmaya devam ettiği sabit olmuştur.

64- İbn Ebi Şeybe (8302) – Veki – Şu’be – Ebi Bişr – Said b. Cubeyr isnadıyla:

حَدَّثَنَا وَكِيعٌ , قَالَ : حدَّثَنَا شُعْبَةُ ، عَنْ أَبِي بِشْرٍ ، عَنْ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ ، قَالَ : إذَا أَقَمْتَ أَكْثَرَ مِنْ خَمْسَ عَشْرَةَ فَأَتِمَّ الصَّلاَة

“On beş geceden fazla ikamet ettiğin zaman namazını tam kıl.”

Sahih. Said b. Cubeyr tabiindendir. Bu rivayet onun kanaatidir. 

65- İbn Ebi Şeybe (8303) – Veki – Hişam – Katade – İbnu’l-Museyyeb isnadıyla:

حَدَّثَنَا وَكِيعٌ , قَالَ : حدَّثَنَا هِشَامٌ ، عَنْ قَتَادَةَ ، عَنِ ابْنِ الْمُسَيَّبِ ، قَالَ : إذَا أَقَمْتَ أَرْبَعًا فَصَلِّ أَرْبَعًا.

“Dört gece ikamet ettiğinde dört rekat kıl”

Ravileri güvenilir. Bu söz, ikamete niyet ettiğin zaman, dört gece kalsan dahi tam kıl demektir. Aşağıdaki rivayet ve açıklamasına bakınız.

66- İbn Ebi Şeybe (8304) – Veki – Kurra b. Halid – Ebu Hukeyme isnadıyla:

حَدَّثَنَا وَكِيعٌ , قَالَ : حدَّثَنَا قُرَّةُ بْنُ خَالِدٍ ، عَنْ أَبِي حُكَيمَةَ ، قَالَ : سَأَلْتُ سَعِيدَ بْنَ الْمُسَيَّبِ ، فَقَالَ : إذَا أَقَمْتَ ثَلاَثًا فَأَتِمَّ الصَّلاَة

“Bu meseleyi Said b. El-Museyyeb’e sordum. Şöyle dedi: “Üç gece ikamet ettiğinde namazını tamamla”

Sahih.  Bu söz de: “Bir yerde ikamete niyet ettiğin zaman üç gece kalsan bile namazı tam kıl” demektir. Bu şekilde yorumlanmasının delili bir önceki rivayettir. Zira önceki rivayette “dört gece” bu rivayette ise “üç gece” zikredilmiştir. 

67- “İbn Ebi Şeybe (8305) – Veki –Sufyan isnadıyla rivayet ediyor:

قَالَ وَكِيعٌ : سَمِعْتُ سُفْيَانَ يَقُولُ : إذَا أَجْمَعَ عَلَى مُقَامِ خَمْسَ عَشْرَةَ أَتَمَّ الصَّلاَة حِينَ يَدْخُلُ ، وَإِذَا لَمْ يَدْرِ مَتَى يَخْرُجُ صَلَّى رَكْعَتَيْنِ وَإِنْ أَقَامَ حَوْلاً وَهُوَ الْقَوْلُ عِنْدَهُ

“Kişi on beş ikamet etmeye niyet ettiğinde konaklayacağı yere girdiğinde namazı tam kılmaya başlar. Şayet oradan ne zaman ayrılacağını bilemiyorsa bir sene bile kalsa iki rekat kılar." Bu, Sufyan’ın görüşüdür.

Sahih.

68- İbn Ebi Şeybe (8306)- Mu’temir b. Suleyman - Leys – Tavus – Aişe radıyallahu anha isnadıyla:

حَدَّثَنَا مُعْتَمِرُ بْنُ سُلَيْمَانَ ، عَنْ لَيْثٍ ، عَنْ طَاوُوسٍ ، عَنْ عَائِشَةَ ، قَالَتْ : إذَا وَضَعْتَ الزَّادَ وَالْمَزَادَ فَصَلِّ أَرْبَعًا وَكَانَ طَاوُوس إذَا قَدِمَ مَكَّةَ صَلَّى أَرْبَعًا

“Azığını ve su kırbanı yerleştirdiğin zaman dört rekat kıl.” Leys dedi ki: “Tavus Mekke’ye geldiği zaman namazları dört rekat kılardı.”

Zayıf. Leys b. Ebi Suleym zayıftır.

69- İbn Ebi Şeybe (8307) – Abdula’la – Davud - Ebu’l-Aliye isnadıyla:

حَدَّثَنَا عَبْدُ الأَعْلَى ، عَنْ دَاوُدَ ، عَنْ أَبِي الْعَالِيَةَ ، قَالَ : يُصَلِّي رَكْعَتَيْنِ فَإِذَا اطْمَأَنَّ صَلَّى أَرْبَعًا ، يَعْنِي إذَا نَزَلَ

“Kişi iki rekat kılar, ancak bir yerde ikamet ettiğinde  (yani yerleştiğinde) dört rekat kılar.”

Sahih.

70- İbn Ebi Şeybe (8308-8309) İbn Uleyye – Eyyub – Amr – Ata – İbn Abbas radıyallahu anhuma isnadıyla ve İbn Ebi Şeybe – İbn Uleyye – İbn Cureyc – Ata – İbn Abbas radıyallahu anhuma isnadıyla:

حَدَّثَنَا ابْنُ عُلَيَّةَ ، عَنْ أَيُّوبَ ، عَنْ عَمْرٍو ، عَنْ عَطَاءٍ ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ، قَالَ : إذَا انْتَهَيْتَ إلَى مَاشِيَتِكَ فَأَتْمِمْ.

حَدَّثَنَا ابْنُ عُلَيَّةَ ، عَنِ ابْنِ جُرَيْجٍ ، عَنْ عَطَاءٍ ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ مِثْلَهُ

“Davarlarına ulaştığın zaman namazını tam kıl.”

Sahih.

71- İbn Ebi Şeybe (9310) – Yezid b. Harun – Hişam – el-Hasen isnadıyla:

حَدَّثَنَا يَزِيدُ بْنُ هَارُونَ ، عَنْ هِشَامٍ ، عَنِ الْحَسَنِ ، قَالَ : إذَا قَدِمَ مُسَافِرٌ مِصْرًا مِنَ الأَمْصَارِ صَلَّى أَرْبَعًا

“Yolculuk yapan kimse şehirlerden birine geldiği zaman dört rekat kılar”

Zayıf. Hişam b. Hassan, Hasen el-Basri’den işitmemiştir. Ancak mutabisi vardır:

72- İbn Ebi Şeybe (8265) – Huşeym – Yunus – el-Hasen isnadıyla rivayet ediyor:

حَدَّثَنَا هُشَيْمٌ ، عَنْ يُونُسَ ، عَنِ الْحَسَنِ ، قَالَ : يُصَلِّي الْمُسَافِرُ رَكْعَتَيْنِ حَتَّى يَرْجِعَ إِلاَّ أَنْ يَأْتِيَ مِصْرًا مِنَ الأَمْصَارِ فَيُصَلِّيَ بِصَلاَتِهِمْ

“Yolcu, seferinden dönünceye kadar iki rekat kılar, ancak şehirlerden birine gelince onlar gibi namazını kılar”

Ravileri güvenilirdir. Huşeym an’ane ile rivayet etmiştir. İki tarik birbirini kuvvetlendirir. Bu rivayetler, şehirde cemaate tabi olduğu zaman dört kılması veya yerleşmeye niyet etmesine yorumlanır.

Seferi olan dilerse dört kılabilir mi?

73- İbn Ebi Şeybe (8271) – Veki – el-Mugira b. Ziyad – Ata – Aişe radıyallahu anha isnadıyla:

حَدَّثَنَا وَكِيعٌ , قَالَ : حدَّثَنَا الْمُغِيرَةُ بْنُ زِيَادٍ ، عَنْ عَطَاءٍ ، عَنْ عَائِشَةَ ؛ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَانَ يُتِمُّ الصَّلاَة فِي السَّفَرِ وَيَقْصُرُ وَيَصُومُ وَيُفْطِرُ وَيُؤَخِّرُ الظُّهْرَ وَيُعَجِّلُ الْعَصْرَ وَيُؤَخِّرُ الْمَغْرِبَ وَيُعَجِّلُ الْعِشَاءَ.

“Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem seferde namazı bazen tam kılar, bazen kısaltırdı. Bazen oruç tutar, bazen tutmazdı. Öğle namazını geciktirir, ikindi namazını erken kılardı. Akşam namazını geciktirir, yatsı namazını erken kılardı.”

Münker. İsnadında Mugira b. Ziyad münkerul hadistir. Bunu Ahmed b. Hanbel söylemiştir. Ebu Zur’a, Buhari ve Ebu Davud da onun zayıf olduğunu söylemişlerdir. Hakim Nisaburi:  “Özellikle Ata b. Ebi Rabah’tan rivayet ederse hadisi münkerdir” demiştir. Bu hadisi de Ata’dan rivayet etmiştir. İbn Ebi Şeybe’nin Musannefini tercüme eden, Ahmed, Nesai, Bezzar, Tahavi ve Darekutni’ye nispet ederek isnadı sahihtir demiştir. Bu büyük bir yanıltmadır. Darekutni bunu rivayet ettikten sonra “Mugire b. Ziyad kuvvetli değildir” demiştir. Ahmed, Nesai, Bezzar ve Tahavi’nin kitaplarında ise bu lafızla mevcut  değildir. Tahavi ve Ahmed’in rivayetinde sadece öğleyi geciktirip ikindi namazında acele etmesi ve akşamı geciktirip yatsıda acele etmesinin zikri vardır. Şuayb el-Arnaut Mugira b. Ziyad sebebiyle isnadının zayıf olduğunu belirtmiştir.

74- İbn Ebi Şeybe (8272) – Abde – Asım – Ebu Kılabe isnadıyla rivayet ediyor:

حَدَّثَنَا عَبْدَةُ ، عَنْ عَاصِمٍ ، عَنْ أَبِي قِلاَبَةَ ، قَالَ : إِنْ صَلَّيْتَ فِي السَّفَرِ رَكْعَتَيْنِ فَالسُّنَّةُ ، وَإِنْ صَلَّيْتَ أَرْبَعًا فَالسُّنَّةُ

“Seferde namazı iki rekat kılsan da sünnettir, dört rekat kılsan da sünnettir.”

Metni münkerdir. Tabiinin bir fiil hakkında “sünnettir” demesi hüccet değildir. Mürsel hadis gibi zayıf kategorisindedir.

75- İbn Ebi Şeybe’nin (8273) nolu Aişe’den rivayetinin isnadı sahihtir. Lakin Aişe radıyallahu anha tevil ediyor, “ben müminlerin annesiyim” diyerek kendisini mukim kabul ediyordu. Bu yüzden bu rivayet hüccet değildir.

76- İbn Ebi Şeybe’nin (8274) nolu rivayetin isnadında Abdurrahman b. Hudayr leyyin bir ravidir.

Diğer rivayetler tabiine ait görüşler olup hüccet değildir.
* Not: Şehri çıkar çıkmaz seferiliğin başladığı ve müddet sınırı olmadığı delillerle sabit olmuştur. burada yalnızca İbn Ebi Şeybe'nin Musannef'inde gelen rivayetler değerlendirilmiştir. Bahsi geçen sabit rivayetlerin bazısını Sahih İlmihal adlı çalışmamda zikretmiştim. Yine seferilikte namaz hükümleri adlı mustakil çalışmamda bu konuda gelen sahih rivayetlere dayalı olarak hükümler açıklanmıştır.