Bazı Sohbet (Arkadaşlık) Edep ve Hakları
Ebu Muaz Seyfullah el-Çubukâbâdî
Sohbet hakları pekçoktur. Şöyle denilmiştir: “Kardeşlerinin
haklarını zayi edeni Allah haklarının zayi edilmesiyle iptila eder. Bir kul
bununla iptila edilmişse Allah ona öfkelenmiştir.”
Bu husus anlaşıldıysa sohbet haklarından bazılarını sayalım:
(Bu maddelerin açıklamaları ve ilgili rivayetler inşaallah yakında basılacak olan Kalp Selâmeti adlı kitapta yer almaktadır)
1- Kişi kardeşinin ayıp ve kusurlarına karşı kör olmalıdır.
2- Kardeşinden gördüğü bir şeyi en güzel manaya yorumlamalı, bunu yapacak bir yol bulamazsa nefsine dönüp kendisini kınamalıdır.
3- Kardeşi için kendisi hakkında umduğu hayırları ummalı, musamaha göstermeli, günah işlediğinde tevbesinin kabul edilmesini ummalıdır.
4- Kardeşinin önceden düşmüş olduğu hataya bakmamalı, onun gizlenmiş olan kusurunu açığa çıkarmamalıdır.
5- Kardeşini günah veya başka bir sebeple kınamamalıdır. Çünkü kınama sevgi bağını koparır veya sevgiyi bulandırır.
6- Kardeşine küçümseme gözüyle bakmamalıdır.
7- Kardeşinde bir ayıp gören kendisini bundan dolayı itham etmeli ve şöyle demelidir: “Müslüman müslümanın aynasıdır. İnsan aynada ancak kendi suretini görür. “
8- Kişi sürekli olarak kendisinin kardeşinden aşağı mertebede olduğunu zan ve tahmin etmelidir.
9- Kişi (Allah’a kulluk dışında) her konuda kardeşini kendi nefsine tercih etmelidir.
10- Kardeşi hastalandığı zaman ona hizmet etmelidir.
11- Kardeşine – özellikle âlimlerden, Kur’ân hafızlarından veya Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’in soyundan ise saygı ve hürmet göstermelidir.
12- Kardeşini gıyabında ve huzurunda meşrû olan şekilde övmelidir.
13- Kardeşi kendisine geldiği zaman ona ikram etmeli, güleryüzle karşılamalı, kucaklaşmalıdır. Kardeşine misafir olduğunda da külfet vermemelidir.
14- Kardeşini gördüğü zaman mecliste ona yer açmalıdır.
15- Kardeşine saygıyla hitap etmelidir.
16- Kardeşiyle hediyeleşmelidir.
17- Kardeşini ziyaret etmeli ve ondan izin almadan kalkmamalıdır.
18- Kardeşiyle karşılaştığı zaman teberrük ve emre uymak niyetiyle musafaha etmelidir.
19- Kardeşini, kendisine taşkınlık yapana karşı taşkınlık yapmaması ve Allah’tan yardım istemesi için yönlendirmelidir.
20- Kardeşine evliliğinde ve yardıma ihtiyacı olan işlerinde yardım etmelidir.
21- Hastalandığında kardeşini ziyareti ihmal etmemelidir.
22- Kardeşi yakışmayan bir iş işlediği zaman onun zatına buğzetmemelidir.
23- Kardeşiyle arasında bir
huzursuzluk meydana gelirse onun güzelliklerinden bahsetmelidir.
24- Kardeşinin zorunlu ihtiyaçlarını, kendisinin nafile ibadetlerinden öncelikli tutmalıdır.
25- Kendisinden kardeşi
hakkında bir kötülük ulaşırsa hemen bağışlanma dilemeli, kardeşi hakkında
işlediği şeyden pişmanlık izhar etmeli, kardeşi kendisini affedene kadar buna
devam etmelidir. Eğer kardeşi affetmezse nefsini kınamalı ve zâlim olduğunu
itiraf etmelidir. Bunu yapan çok azdır!
26- Sudan bir mazeret olsa dahi kardeşinin mazeretini kabul etmelidir.
27- Kardeşinin taati arttığında ve insanlar onun hakkında güzel itikad beslediklerinde çok sevinmelidir.
28-
Kardeşi yolculuğa çıkmak istediği zaman onunla kucaklaşarak veda etmelidir.
29- Önemli her işte
kardeşiyle istişare etmelidir.
30- Eğer kardeşi kendisine buğzediyorsa kardeşinin kendisine hangi sebeple buğzettiğini nefsinde araştırmalı ve gidermelidir.
31- Kardeşinin sırrını saklamalıdır. Zira sır Allah’ın açılmasını ve hakkında konuşulmasını haram kıldığı avret gibidir.
32- Kardeşi hakkında laf taşıtan kimseyi tasdiklememelidir.
33- Kardeşinin şerefini dürüst bir niyet ve güzel bir siyaset ile savunmalıdır.
34- Kardeşine mudahene (yağcılık) yapmamalı, günah işlemesinde ona destek olmamalıdır.
35- Kardeşine karşı hoşnutsuzluk hissederse kendi nefsini kibir ve nifakla itham etmeli ve bunu gidermeye çalışmalıdır.
36- Kardeşinin nasihatini
kabul etmelidir.
37- Kardeşini Allah’ın
haramlarına tazim etmeye yönlendirmeli, Allah’ın sınırlarını aşmaktan
sakındırmalıdır.
38- Kardeşine haksızca
düşmanlık edilmesine karşı ona destek olmalıdır.
39- Kardeşi için dua etmeyi, onun için bağışlanma ve rahmet dilemeyi unutmamalıdır.
40- Kardeşine kin duymamalıdır.
41- Kardeşi bir şey anlatırken sözünü bitirene kadar gözünü ondan ayırmamalıdır. Konuşma esnasında boş şeylerle meşgul olmak veya onun sözünü kesmek kabalıktandır.
42- Kardeşini imtihan etmemelidir.
43- Kardeşini uygun olmayan bir şey yaparken görürse bundan tevbe ettiğine ve gizli halinde pişman olduğuna itikad etmelidir.
44- Kardeşi ihanet etse veya sevginin gereklerini gözetmese bile sevgisini muhafaza etmelidir.
45- Kardeşiyle tartıştığı zaman ona yapmış olduğu iyiliği söyleyerek onun başına kakmamalıdır.
46- Kardeşiyle tartışmamalıdır. Zira tartışma sevgiyi giderir.
47-
Kardeşine hecir (din için dargınlık) uygulamakta acele etmemelidir. Zira bu övülen bir şey değildir. Bu konudaki hata isabetten daha fazladır.
48- Kardeşi kendisine karşı edep gibi hakları gözetmede kusurlu davranırsa onu muaheze etmemelidir.
49- Kardeşiyle çok mizah yapmamalıdır
50- Kardeşinden bid’atini onaylamamalı, bid’atinden dönmezse onu terk etmelidir.
