Amelî Küfür ve İtikadî Küfür Meselesi - 2 -

 

Dr. Halid el-Anberî, Şeyh el-Elbanî’ye şöyle sormuştur: “Küfür yalnızca kalp ile mi yoksa hem kalp, hem dil ve hem amelle birlikte mi gerçekleşir? Diğer bir ifadeyle; küfür yalnızca itikadla mı gerçekleşir, yoksa itikad, söz ve amelle mi?”

Şeyh el-Elbanî rahimehullah şöyle cevap verdi:  Bu sorudan anladığım kadarıyla küfürde asıl olan kalbî olmasıdır. Lakin bazı sözler ve ameller vardır ki kişinin kalbinde yer eden küfürden dolayı meydana gelirler. Lakin bizler kalbindeki küfürle amelinin mutlaka bir araya gelmesini zorunlu görmeyiz. Bu ikisi bir araya da gelebilir, birbirinden ayrı da olabilir. Yani; münafığın kalbindeki küfür ile ortaya koyduğu amel uygun olmayabilir. Zira o müslümanların amelini işler. Bu yüzden Kur’ân’da bedevilere nispetle bu durum açıkça ifade edilmiştir. Bana görünen o ki, burada şöyle sorulması lazım; "küfür kalp ve amelle mi gerçekleşir?" Bu olabilir, lakin amelin kalpteki küfürle birlikte bulunması şart değildir. Çünkü asıl olan kalbin küfrüdür…”

Bu meclisin sonlarında Dr. Halid el-Anberî şöyle demiştir: “Şu halde sizden anladığım kadarıyla küfür itikad ile meydana geldiği gibi sözle de meydana gelebilir.” Şeyh el-Elbani burada araya girerek şöyle demiştir: 

“Evet, amel ile de meydana gelebilir. Lakin açıklığa kavuşturmak için diyorum ki; Bu amel kalpte bulunan küfre delalet ediyor olmalıdır. Niçin bu amelin küfür olduğunu söyleriz? Çünkü kalpte olan küfre delalet eder.”

Şeyh el-Elbanî, el-Kufru Kufrân adlı kasette Samî adında, tekfircilerin şüphelerinden etkilenmiş biriyle konuşması esnasında şöyle soruyor: “Mesela faiz yiyen kimsenin hükmü nedir? Dinden çıkmış bir kafir midir?" diye sorsam hayır diyeceksin öyle değil mi?”

Samî: Evet

Şeyh el-Elbani: Ben senin bu sözün gibi söylemiyorum. Ben diyorum ki, bu da olabilir. Yani faizi ameliyle helal saydığı gibi kalbiyle de helal sayıyorsa bu dinden çıkaran bir küfürdür ve cehenneme gider. Ama eğer: “Allah tevbemizi kabul eder, yaşamak zorundayız” gibi sözler ediyorsa onun iman ettiğini, hevasına uyarak Allah’a ve rasulüne isyan ettiğini düşünürüz. Sayın müslüman kardeşim, misal olarak faiz yemek suretiyle Allah’a isyan eden kimse ile Allah’ın indirdiğinden başkasıyla hükmederek Allah’a isyan eden kimse arasında fark yoktur! Şimdi çok basit bir örnek daha vereyim: Diyorum ki: “Şer’î kadı hükmediyor, her zaman söylediğimiz gibi, kitap ve sünnetle, yani şeriatla hükmediyor demiyorum, lakin hükümete bağlı bir mahkemede iki kişi arasında hükmediyor, zalimin lehine, mazlumun aleyhine hüküm veriyor. Bu Allah’ın indirdiği hüküm müdür?

Samî: Ben cevap veririm, lakin senin tecrübelerle cevap vermenden önce açıklamanı isterim. Bu kadı bu hükmü din kılıyor mu? Misal verelim; İnsan hırsızlık yapar ve Allah’ın indirdiği ile hükmetmeyen bu kadıya gelir lakin bu meselede heva sebebiyle yahut akrabalık sebebiyle “Elinin kesilmesini gerektirecek bir şey görmedim, ona sopa vurulması görüşündeyim. Hırsızlıkta el kesmenin şartları bir araya gelmemiştir” der, lakin başka durumlarda el kesmeye hükmeder. Bunun küfür olduğunu söylemeyiz. Bu konu hakkında İbn Abbas radiyallahu anhuma’nın dediği gibi “Küfrün altında bir küfür” deriz. Ama hırsızlığın cezasını hapis veya başka bir ceza olarak tayin edene gelince, bu küfürdür. Çünkü mücerret kendi hükmünü tabi olunan bir din kılmıştır ve kendisini Allah’a denk kılmıştır.”

Şeyh el-Elbanî: Allah sana bereket versin, peki sen neden bana karşı çıkıyorsun, sen okuduğun ibareleri onaylıyorsun, sana bir şey ifade etmeyecek bir açıklama için sözümü kesiyorsun. Ben şöyle diyeceğim: Zalimin lehine ve mazlumun aleyhine hükmeden bu şahıs Allah’ın diniyle mi hükmetmiştir? Senin “Hayır” dediğini varsayarak konunun sonuna gelelim, bundan sonra senin söylediğinle bir alakası varsa onu söylersin. Bu müslüman ve adeten Allah’ın indirdiğiyle hükmeden kadı, bu meselede Allah’ın indirdiğinden başkasıyla hükmediyor. Müslüman bir kimsenin mücerret olarak ondan kaynaklanan ve dine aykırı olan hükümle hükmetmesinden dolayı onun kâfir olduğuna hükmedeceğini sanmam. Bunu hiç kimsenin yapacağını sanmam. Demek istiyorum ki, başka bir meselede daha, bir sebepten dolayı bu durum tekrar etse veya başka bir sebep söz konusu olsa, yine Allah’ın indirdiğinden başkasıyla hükmetse yine ben derim ki onun itikadî küfürle kafir olduğunu, dinden çıktığını söyleyemem. Bu ne kadar tekrar ederse etsin, beş defa, on defa, yüz defa… tekrar etse de. Onun sadece ameliyle değil, dinden çıkaran küfürle kafir olduğunu ne zaman söyleyebilirim? Eğer onun kalbinde yer eden küfür ortaya çıkarsa, onun kalbinde küfrün yer etmiş olduğunu gösteren bir durum ortaya çıkarsa o zaman küfrünün dinden çıkaran küfür olduğu söylenir...

 Konuşma bu şekilde devam eder ve Şeyh el-Elbani şöyle özetler:

“Geçenlerin özeti şudur: Senin de cevabında söylediğin gibi, itikadî küfre dönüşebilen amelî küfürde bunun itikadî küfürle bağlantılı olması zorunludur. Ama kalbi iman etmiş olduğu halde hükmü itikadî küfür gibi olan yani dinden çıkaran amelî bir küfür İslam’da mevcut mudur? Şimdi buyur açıkla.”

Sami: Biz burada ister mü’min olsun, ister olmasın, itikada bakmaksızın dinden çıkaran bir amelî küfür olduğuna itikad etmiyoruz. Bu konuda bizim selefimiz vardır. Şeyhulislam İbn Teymiyye’nin Fetava’daki sözleri bunlardandır.

El-Elbani: Bize delil göster?

Sami: Küfür kelimesini söyledikleri halde söylemediklerine dair Allah adına yemin edenler.

El-Elbani: Ey kardeşim, benim dediğime geldin. Sana az önce dedim ki: “İtikadî küfrün merkezi kalptir. Kalpte olanı ya sözü veya hal dili ortaya koyar. Sen ise küfür sözünü söylemediklerine yemin edenlere dair ayeti delil getiriyorsun, Subhanallah!

Sami: Allah Azze ve Celle onların helal sayıp saymadıklarını açıklamaksızın mutlak olarak söylüyor!

El-Elbani: Ey kardeşim, Allah seni hidayet etsin. Ben sana açık bir arapça ile söylüyorum: Mü’minin imanına onun sözüyle hükmedilmez mi?

Sami: Evet.

El-Elbani: Güzel, kafire neyle hükmedilir? Sözüyle değil mi? Bunu senden önce ben söyledim zaten. Kalpte yer eden küfürde biz kalbe hükmedemeyiz. Lakin iki yoldan birisi bizi buna ulaştırır: ya sözüyle ya da hal diliyle (ameliyle). Hal diline gelince, benimle iki durumun arasını ayırıyor. Sen ise şimdi ayeti delil getiriyorsun. Halbuki bu ayet benim lehime bir delildir…”

Şeyh el-Elbanî rahimehullah itikadi ve amelî küfür ile Allah’ın indirdiklerinden başkasıyla hükmetme meselesini herkesin anlayabileceği şekilde böylece açıklamıştır ve el-Elbanî rahimehullah’ın açıklamaları salih selefin itikadının dışına çıkmamıştır.

Şeyh el-Elbani’nin bu meselede söylediklerinin özeti şu şekildedir: Küfür iki kısımdır: İtikadî küfür sahibini İslam dininden çıkarır ve tevbe etmeden öldüğü takdirde cehennemde ebedî olarak kalmasına sebep olur. Bunun yeri kalptir. Kalpte olan bu küfür ya sözlü ifadeyle yahut hal dilinin ifadesiyle ortaya çıkar. Sözüyle, işlemiş olduğu küfrü ikrar eden kimsede küfür kesinleşir. Hal diliyle ifade edenin durumu ise münakaşa ve ihtimal konusudur.

Diğeri amelî küfürdür. Bu ise büyük günahlardandır ve sahibini İslam dininden çıkarmaz ve cehenneme girerse orada kalıcı olmasına sebep olmaz. Yeri azalardır. Lakin bozuk akideye delalet eden karineler bulunursa sahibi tekfir edilir. Lakin böyle bir durumda bu, zahirinde amelî olsa dahi itikadi küfürden sayılır. Kalbinin imanına veya sahih itikadına rağmen, sözünün zahiri veya amelinin zahiri sebebiyle bir kimseyi tekfir etmek mümkün değildir. Bu, konunun bir yönüdür.

Diğer yönden, itikadî küfrün şartı; müslümanın itikadında kafire benzemesidir. Amelî küfrün şartı; müslümanın amelinde kâfire benzemesidir. Bu, küfrün büyük ve küçük küfür diye taksiminden daha incelikli bir tabirdir. Çünkü büyük küfür ve küçük küfür şeklindeki taksimde sınırlar belirgin değildir. Bu yüzden şeyh el-Elbani rahimehullah itikadi küfür ve amelî küfür şeklindeki taksimin üzerinde durmuştur. Bununla beraber her iki taksim de seleften nakledilmiştir ve makbuldür.

 Dinden çıkaran küfrün itikadî küfür olarak isimlendirilmesi, büyük küfür diye isimlendirilmesinden daha açıklayıcıdır. Çünkü küfre düşüren haller, “nevakız” diye isimlendirilmiştir. Çünkü bunlar kalpte bulunan iman düğümlerini çözen unsurlardır. İtikad kelimesi ise arap dilinde; akd kelimesinden türemiştir. Bu da sıkıca bağlamak demektir. Bunun zıddı “hall (çözme), nakz (bozma), ibtâl (boşa çıkma) ve ifsâd (bozulma)” kelimeleridir. İp ya bağlı olur ya da çözük olur.  Bağlı olan ip ise ya sağlam bağlıdır ya da gevşek bağlıdır. Sağlam bağlı olana araplar “ukde” derler. Gevşek bağlı olana ise “rihve” derler. Buna göre ipin üç hali vardır: çözük, sağlam bağlı ve gevşek bağlı olması.

İslam akidesi Allah’ın sağlam ipidir. Bu ip İslam’ın bağları (urveler) ile sağlam bağlanmıştır. Bu bağların en sağlamı tevhid kelimesidir. İnsanlar bu konuda ahiret hükümleri bakımından üç kısımdırlar: kâfir, mü’min ve imanında bozulmalar olan mü’min.

Akd’in yani bağlamanın yeri kalptir. Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur:

لَا يُؤَاخِذُكُمُ اللَّهُ بِاللَّغْوِ فِي أَيْمَانِكُمْ وَلَكِنْ يُؤَاخِذُكُمْ بِمَا عَقَّدْتُمُ الْأَيْمَانَ

“Allah sizi yeminlerinizdeki lağvden dolayı sorumlu tutmaz. Ancak bağlandığınız yeminler sebebiyle sorumlu tutar.” (Maide 89)

لَا يُؤَاخِذُكُمُ اللَّهُ بِاللَّغْوِ فِي أَيْمَانِكُمْ وَلَكِنْ يُؤَاخِذُكُمْ بِمَا كَسَبَتْ قُلُوبُكُمْ

“Allah sizi yeminlerinizdeki lağiv sebebiyle sorumlu tutmaz; fakat kalplerinizin kazandığından sorumlu tutar.” (Bakara 225)

Yine nakz’ın (yani çözülmenin) yeri de kalptir. Çünkü düğüm kalpte olduğuna göre bu düğümün çözülmesi de orada söz konusudur. Bunun anlamı; İslam’ı bozan ve imanı iptal eden unsurların, kalpte bulunan akide düğümlerinin çözüldüğü yerde olmasıdır. Çözen amel işlenmiş olmasına rağmen düğümün kalıcı olması imkansızdır.

Küfrün aslının kalpte olması, imanın aslının kalpte olması gibidir. İman iki mertebede olduğu gibi, küfür de iki kısımdır. Çünkü küfür, imanın zıddıdır. İmanın mertebeleri; asıl ve kemâldir. Küfür de; aslın zıddı olan küfür ve kemâlin zıddı olan küfür olmak üzere iki kısımdır. İmam Mervezi rahimehullah Hadis Ehli’nin İslam ve İman isimleri hakkındaki iki görüşünü tartışırken Tazimu Kadri’s-Salat kitabında (2/120) şöyle demiştir:

“Lakin biz deriz ki; imanın aslı ve fer’i vardır. imanın zıddı her manada küfürdür. İmanın aslı ikrar ve tasdik, fer’i ise; kalp ve beden ile ameli tamamlamaktır. İmanın aslı olan ikrar ve tasdikin zıddı; Allah’ı ve söylediklerini inkar etmek, Allah’ı ve söylediklerini tasdik etmemektir. Amel olan imanın zıddı ise; Allah’ı inkar etmeksizin gerçekleşen, dinden çıkarmayan küfürdür. Lakin bu ameli zayi ederek gerçekleşir. Nitekim Allah’ı ikrar olmaksızın amel, iman adını almaz.”

Yani amelî küfür dinden çıkarmaz, çünkü bu imanın kemalinin zıddıdır. Bununla beraber, küçük küfür ve amelî küfür, tek bir manayı ifade eden iki isimlendirmedir. Her ikisi de sahibini dinden çıkarmayan küfrü ifade eder.

Eğer bu konuda muhalefet etmekte ısrar eden kimseler, ameli küfrün ayrıntısına girerlerse, itikadî küfürde de ayrıntı istenir. Çünkü müslümanın büyük küfürle tekfir edilmeyeceği bazı itikadlar vardır. Mesela riyanın azı, temime (nazarlık, muska gibi şeylere itikat beslemek), uğursuzluk inancı gibi küçük şirk çeşitleri sahibinin büyük şirkle itham edilmeyeceği, müslümanı İslam dairesinden küfre çıkarmayan itikadî unsurlardır. İtikadî küfürlerden imana zıt olanlar ve olmayanlar demek zorunda kalacaklardır. Onlar bunu söylemezler!

Amelin küfür olması ile amelî küfür arasında fark vardır. Birincisi küfrün türlerindendir ve bu imanın kemâlinin zıddıdır. İkincisi ise küfrün sebeplerinden bir sebeptir. Zahir olan söz veya zahir olan amel, dinde küfür olarak gelmişse, bu dinden çıkaran bir küfürdür. Çünkü bu, kalpte iman bulunmamasını gerektirir. Bu da ya kalbin sözü olan marifet ve tasdikin ortadan kalkmasıyla ya da kalbin ameli olan sevgi, boyun eğme ve tazimin ortadan kalkmasıyla yahut her ikisinin birden ortadan kalkmasıyla olur.

Şeyhu’l-İslam İbn Teymiyye rahimehullah Mecmuu’l-Fetava’da (14/120) şöyle demiştir: “Putlara secde etmek, rasule sövmek gibi zahiri küfür olan amellere gelince; bunun böyle olması ancak içteki küfrün zorunlu sonucu olarak bu amellerin meydana gelmesinden dolayıdır. Aksi takdirde şayet kişinin putun önünde secde etmesi halince onun kalbinde ona secde etmeyi kastetmediği, bilakis kalbiyle Allah için secde etmeyi kastettiği takdir edilirse, bu durumda bu bir küfür olmaz. Nitekim müşriklerin arasında canı hakkında korkan bir kimsenin fiilinin zahirinde onlara muvafık görünmesi ve kalbiyle Allah için secde etmeyi kastetmesi mubah olabilir.”

Şeyh Hafız el-Hakemî rahimehullah, A’lamu’s-Sunneti’l-Menşura kitabında şöyle demiştir: “Küfür iki kısımdır. Büyük küfür imandan tamamen çıkarır ki bu itikadî küfürdür. Kalbin sözü ve ameline yahut ikisinden birine aykırıdır. Küçük küfür ise imanın kemaline aykırıdır, bu da amelî küfürdür. Bu kalbin sözünü veya amelini bozmaz.”

Bir şüphe: “Madem amelî küfür, küçük küfür olarak tarif ediliyor, peki puta secde etmek, Kur’an’ı aşağılamak, rasule sövmek, dinle alay etmek gibi amelî küfürler neden dinden çıkaran küfür olarak sayılıyor?

Cevap: Bu sayılanlar ve benzerleri insanlara göründüğü kadarıyla yalnızca azalar tarafından meydana geldiği için amelî küfürden görünebilir, lakin bunlar ancak kalbin ameli, niyeti, ihlâsı, muhabbeti ve inkıyadı yok olduktan sonra ortaya çıkabilecek amellerdir. Bunlar amel olarak gerçekleşse de ancak itikadî küfürden dolayı meydana gelirler. Bizler küçük küfrü mutlak olarak yalnızca amelî küfür olarak tarif etmeyiz. Bilakis itikadı gerektirmeyen, kalbin söz veya amelini bozucu olmayan, sırf azaların amelinden ibaret olan küfürle kayıtlarız.

Tekrar ifade edelim ki, “küfrün mahalli kalptir” sözünden, küfrün zahirdeki sözle veya zahirdeki amelle gerçekleşmeyeceği anlaşılmamalıdır! Bilakis küfür itikadla olabileceği gibi, sözle veya amelle de gerçekleşebilir. Nitekim Şeyh el-Elbanî rahimehullah bunu açıkça belirtmiştir. Sahih itikadla veya kalpteki imanla beraber sözlü veya amel ile küfrün bir araya gelmesi mümkün değildir.

 Bu yüzden bu asırdaki muhaliflerin “İtikad söz konusu olmaksızın küfür, sözle ve amelle meydana gelir” sözü üzerinde dönüp durmaları çok gariptir! Eğer “Amel olmaksızın kalbin tasdikiyle, küfür söz veya amelle meydana gelir” demek istiyorsa bu haktır ve Ehl-i Sünnetin görüşüdür. Kim Nebî sallallahu aleyhi ve sellem’e söverse veya mushafı pisliğe atarsa, Nebî sallallahu aleyhi ve sellem’i yalanlamasa ve Kur’ân’ı inkar etmese bile kafir olur. Böyle bir kimse sövmeyi ve mushafı pisliğe atmayı helal görmese bile kafirdir. Bu kimse risaleti ve vahyi inkar etmese bile kafirdir. Lakin eğer maksadı; “Sahih bir itikad üzere olsa da veya kalbinde mü’min olsa da bunu yapan kimse tekfir edilir” demekse, bu sözü batıldır ve bu Mürcie’nin görüşüdür. (Hariciliği; tekfir etmek, Mürcie’liği de tekfir etmemekten ibaret zanneden birçok muasırın, fırkalar ve görüşleri konusunda koyu bir cahillikleri vardır.)

Kalbin sözü ve ameli konusunun detayları için İbn Kayyım rahimehullah’ın es-Salat ve Hukmu Tarikuha adlı kitabına bakılabilir. Bu kitap iki defa Türkçe’ye de tercüme edilmiştir ve baskılarından birisi piyasada hala bulunabilir haldedir.

İbn Teymiyye rahimehullah, Şerhu’l-Umde’de (4/72) İmam İbn Batta rahimehullah’ın şu sözlerini nakleder: “Ehli sünnetin esaslarından brisi de şudur: Onlar, Haricilerin aksine olarak; ehli sünnetten hiç kimseyi günah sebebiyle tekfir etmezler ve amel sebebiyle İslam’dan çıkarmazlar. Küfür ancak itikadlarla olur.”

İbn Abdilhadi rahimehullah Ukudu’d-Durriyye’de (s.114) şöyle der: Ehl-i Sünnet der ki: İmanın füru’unu terk eden kimse, imanın aslını terk etmedikçe kafir olmaz. İmanın aslı da itikaddır.”

Bu konuda önceki ve sonraki alimlerden birçok nakillerle söz uzatılabilir, lakin aklı ve kalbi olana bunlar yeterlidir. Bu bahsi Şeyhu’l-İslam İbn Teymiyye’nin Mecmuu’l-Fetava’daki (35/388) şu sözleriyle kapatalım:

“Muhakkak ki hakim dindar olup ilimsiz bir hükümde bulunursa ateş ehlinden olur. Eğer bilir de bildiği hakka aykırı hüküm verirse ateş ehlinden olur. Eğer adaletsiz ve ilimsiz hükmederse ateş ehlinden olmaya daha layıktır. Bu, belli bir meselede hükmeden şahıs hakkındadır. Ama müslümanların dini hakkında genel bir hükümde bulunan, hakkı batıl, batılı hak, sünneti bid’at, bid’ati sünnet, marufu münker, münkeri maruf kılan, Allah’ın ve rasulünün emrettiklerini yasaklayan, Allah’ın ve rasulünün yasakladıklarını emreden kimseye gelince, bu başka bir türdür. Onun hakkında alemlerin rabbi, gönderilen rasullerin ilahı, din gününün sahibi, başında ve sonunda hamdin kendisine ait olduğu, hükmün kendisine döndürüleceği, rasulünü hidayetle gönderen ve hak dini diğer dinlere üstün kılacak olan, şahit olarak yeterli olan Allah hükmedecektir. Hamd alemlerin rabbi olan Allah’adır. Allah’ın salatı ve selamı Muhammed’e, âline ve ashabının üzerine olsun.”