Ebu Hureyre Radıyallahu Anh Hakkında Bir İftiranın Reddi

Buhârî (no 5355); Ömer b. Hafs – babası - el-A’meş – Ebu Salih - Ebu Hureyre radıyallahu anh yoluyla rivayet ediyor: Nebî sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

«أَفْضَلُ الصَّدَقَةِ مَا تَرَكَ غِنًى، وَاليَدُ العُلْيَا خَيْرٌ مِنَ اليَدِ السُّفْلَى، وَابْدَأْ بِمَنْ تَعُولُ» تَقُولُ المَرْأَةُ: إِمَّا أَنْ تُطْعِمَنِي، وَإِمَّا أَنْ تُطَلِّقَنِي، وَيَقُولُ العَبْدُ: أَطْعِمْنِي وَاسْتَعْمِلْنِي، وَيَقُولُ الِابْنُ: أَطْعِمْنِي، إِلَى مَنْ تَدَعُنِي "، فَقَالُوا: يَا أَبَا هُرَيْرَةَ، سَمِعْتَ هَذَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ؟ قَالَ: «لاَ، هَذَا مِنْ كِيسِ أَبِي هُرَيْرَةَ»

“Sadakanın üstünü sadaka vereni zengin bırakandır. Yukarıdaki el, aşağıdaki elden üstündür. En yakınlarından başla.” (Ebu Hureyre dedi ki:)

“Kadın: “Beni ya doyur, ya da boşa” der. Köle: “Beni ya doyur ya da çalıştır” der. Oğul: “Beni doyurmayıp da kime bırakacaksın?” der. Dediler ki:

“Bunu Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem’den mi işittin ey Ebu Hureyre!” O da dedi ki:

“Hayır, bu Ebu Hureyre’nin anlayışındandır.”

Ebu Hureyre radıyallahu anh’ın anlayışından olan kısım: “Kadın der ki…” kısmından itibaren başlayan kısımdır. İnsanlar Ebu Hureyre radıyallahu anh’ın hadisin ardından yaptığı bu açıklamayı da Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem’den sabit olan bir söz gibi anladılar, bu yüzden kendisinin sözü mü, yoksa Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem’in sözü mü diye tespit etmek için sordular. Ebu Hureyre radıyallahu anh de bu yanlış anlamayı gidermiş oldu.

Sünnete karşı şaibe oluşturmak isteyen şiiler ve onlara tâbi olan zındıklardan bazı maksatlı kimseler bu hadisi, “Ebu Hureyre cebinden hadis uydurduğunu itiraf ediyor” diyerek suiistimal etmeye çalışmaktadırlar. Görüldüğü gibi, bilakis Ebu Hureyre radıyallahu anh, Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem’den işittiği söz ile kendisine ait açıklamayı ayırt etmiş, kendisine ait sözün Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem’e aitmiş gibi anlaşılması üzerine bu yargıyı düzeltmiştir.

Nesâî Sunenu'l-Kubrâ (9167) ve Ahmed b. Hanbel’in bir rivayetinde (2/527) İbn Aclan – Zeyd b. Eslem – Ebu Salih – Ebu Hureyre radıyallahu anh isnadıyla ve şu ziyade ile gelmiştir:

“Dediler ki: “En yakınlar kimlerdir ey Allah’ın rasulü?” Bunun üzerine “Kadın der ki:..” buyurdu…” Bu ziyade bu şekliyle münkerdir.  Zira bu şekliyle İbn Aclan rivayet etmiş olup onun hafızası zayıftır.  

İbn Hacer dedi ki: “İbn Aclan Ebu Hureyre hadislerini karıştırmıştır.” Zehebi de şöyle nakleder: “Ezberi kötüdür. Hakim dedi ki: Muslim İbn Aclan’ın rivayet ettiği 13 hadisi ancak şahit getirmek (diğer rivayetleri takviye etmek) amacıyla rivayet etmiştir.”

Buhari’nin isnadındaki sika ve sebt raviler bu kısmı Ebu Hureyre radıyallahu anh’den mevkuf olarak rivayet etmişlerdir.

Nitekim Nesai’nin (Sunenu’l-Kubra 9166) rivayetinde yine İbn Aclan – Zeyd b. Eslem – Ebu Salih – Ebu Hureyre radıyallahu anh tarikiyle gelen rivayete göre Ebu Hureyre bu hadisi rivayet ettikten sonra,

“Ebu Hureyre’ye en yakınlar kimlerdir?” diye sorulmuş, bunun üzerine Ebu Hureyre radıyallahu anh: “Kadın der ki:…” diyerek yukarıda geçtiği gibi cevap vermiştir.

Ahmed b. Hanbel’in (2/524); Abdulmelik b. Amr (el-Kaysî) – Hişam – Zeyd - Ebu Salih – Ebu Hureyre radıyallahu anh yoluyla sevk ettiği rivayette hadisi rivayet ettikten sonra Ebu Hureyre radıyallahu anh’e:

“Yakınlar kimlerdir?” diye sorulduğu, bunun üzerine “Kadın der ki:..” diyerek bu açıklamayı yaptığı geçer.

Bu isnad hasendir. İbn Aclan’ın ikinci rivayetiyle de mutabık olduğundan şahidiyle sahih derecesine çıkar. İbn Aclan’ın birinci rivayetinin ise ezberindeki kusurdan kaynaklandığı anlaşılmış oluyor.

Böylece bütün bu tespitlerden sonra hadisenin şu şekilde cereyan ettiği netlik kazanıyor:

“Ebu Hureyre radıyallahu anh dedi ki: “Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

“Sadakanın üstünü sadaka vereni zengin bırakandır. Yukarıdaki el, aşağıdaki elden üstündür. En yakınlarından başla.” Ebu Hureyre radıyallahu anh’e:

“En yakınlarla kastedilenler kimlerdir?” diye soruldu. Dedi ki:

“Kadın: “Beni ya doyur, ya da boşa” der. Köle: “Beni ya doyur ya da çalıştır” der. Oğul: “Beni doyurmayıp da kime bırakacaksın?” der. Dediler ki:

“Bunu (yani “en yakınlar” ile ilgili açıklamayı) da Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem’den mi işittin ey Ebu Hureyre!” O da dedi ki:

“Hayır, bu Ebu Hureyre’nin anlayışındandır.”

Önemli Uyarı: Ahmed Naim ve Kâmil Miras tarafından yapılan Tecrid-i Sarih Terceme ve Şerh’inde (11/373) (Kâmil Miras tarafından)* şu şekilde tercüme edilmiştir ki son derece yanlış anlaşılmalara sebebiyet vermektedir:

“Ya Eba Hureyre! Bu hadisi bu suretle Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem’den işittin mi?” demişlerdi. Ebu Hureyre de bu suale sinirlenerek: “Hayır, bu Ebu Hureyre’nin cebinden uydurmadır” diye suali inkar ve ta’riz ile karşılamışdı.”

Bu şekilde bir tercümenin hadisin ne metniyle ne de muhtevasıyla bir alakası vardır! Nitekim Sahihu Buhari’deki arapça metninin orjinalini yukarıda nakletmiştim.

Hamd ve Minnet Allah’adır.

Ebu Muaz el-Çubukâbâdî

* Tecrid-i Sarih Terceme ve Şerhinin dördüncü cildinden sonrası yalnızca Kâmil Miras tarafından tercüme ve şerh edilmiştir. Bu sebepten dolayı Ahmed Naim'in adının zikredilmemesi gerektiğine dair ikazda bulunuldu. Abdullah Tekhafızoğlu'na teşekkür ederim.