Cahiliyyede Dahi Düz Dünyaya İman Eden Muvahhid: Zeyd b. Amr b. Nufeyl

 Halkının % 99’u kâfir, müşrik ve sapıklardan oluşan Türkiye’de yaşayanlar için rol model; Zeyd b. Amr b. Nufeyl radıyallahu anh'ın biyografisini İbn Kesir el-Bidaye ve’n-Nihaye’de (2/316-329) şöyle anlatır: (el-Bidaye Tercümesi: 2/380-388 – tercümedeki fahiş hataları tashih ederek aktardım ve düzelttiğim önemli hataların arapça metinlerini verdim.)

Şeceresi şöyledir: Zeyd b. Amr b. Nüfeyl b. Abduluzza b. Rabah (veya: Riyah) b. Abdillah b. Kurz b. Rezah b. Adiyy b. Ka'b b. Lueyy el-Kureyşî el-Adevî.

Ömer radıyallahu anh'ın babası el-Hattab, Zeyd b. Amr b. Nufeyl'in amcası aynı za­manda ana bir kardeşiydi. Bu şöyle olmuştu: Zeyd'in babası Amr b. Nufeyl, babası Nufeyl'in ölümünden sonra üvey annesiyle evlenmişti. O zamana göre böyle bir evlilik normaldi. Bu kadın, Zeyd'in dedesi Nufeyl ile evliyken el-Hattab'ı doğurmuştu. Bu rivayet, Zubeyr b. Bekkar ile Muhammed b. İshak'a aittir.

Zeyd b. Amr, putlara ibadet etmeyi bırakmış ve putperestlikten ay­rılmıştı. Yalnız Allah’ın adına kesilmiş olmayan hayvanların etini yemezdi.

Yunus b. Bukeyr, Ebu Bekr radıyallahu anh'ın kızı Esma radıyallahu anha’nın şöyle dediğini riva­yet eder: “Zeyd b. Amr b. Nufeyl'in -sırtını Ka'be'nin duvarına yaslanmış vaziyette- şöyle dediğini işittim:

يا معشر قريش والذي نفس زيد بيده ما أصبح أحد منكم على دين إبراهيم غيري ثم يقول اللهم إني لو أعلم أحب الوجوه إليك عبدتك به ولكني لا أعلم ثم يسجد على راحلته

“Ey Kureyş topluluğu! Nefsimi elinde tutan Allah'a yemin ederim ki, aranızda benden başka İbrahim'in dinin­de bulunan hiç kimse yoktur. Allah’ım! Hangi yolu daha çok sevdiğini bilseydim onunla sana ibadet ederdim. Ama bilmiyorum.” Sonra bineği üzerinde secde ediyordu.

Ebu Usame de Hişam'dan böyle bir rivayette bulunmuş ve rivayeti­ne şunları eklemiştir: “Ka'be'ye doğru namaz kılar ve şöyle derdi:

“Benim rabbim, İbrahim'in rabbidir. Benim dinim, İbrahim'in dinidir.”

Zeyd b. Amr b. Nufeyl, diri diri toprağa gömülecek olan kızların gö­mülmelerine engel olup hayatta kalmalarına çabalardı. Bir kimse, ken­di kızını toprağa diri diri gömüp öldürmek istediğinde ona şöyle derdi:

“Bunu öldürme. Bana ver, ben kendisine bakarım, büyüdüğünde ister­sen geri alırsın, istersen bırakırsın.”

Yunus b. Bukeyr, Muhammed b. İshak'tan şöyle bir rivayette bulu­nur: “Şu bir kaç kişi Kureyş’lilerden kaçıp gitmişlerdi:

Zeyd b. Amr b. Nufeyl,

Varaka b. Nevfel b. Esed b. Abdiluzza,

Osman b. Huveyris b. Esed b. Abdiluzza,

Ubeydullah b. Cahş b. Riab b. Ya'mur b. Sabre b. Murre b. Kebîr b. Ğunm b. Dudan b. Esed b. Huzeyme,

Annesi Umeyye bt. Abdilmuttalib,

Kızkardeşi Zeynep bt. Cahş -ki Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem, azat­lısı Zeyd'in boşamasından sonra kendisiyle evlenmişti.-

İşte bunlar, bayramlarda önünde kurban kesilen ve Kureyş'e ait olan bir putun ya­nında toplanan Kureyşli bir topluluğun yanına vardılar. Bunlar, cema­atten ayrılıp bir kenara çekilerek birbirlerine şöyle dediler:

تصادقوا وليكتم بعضكم على بعض فقال قائلهم تعلمن والله ما قومكم على شيء لقد أخطئوا دين إبراهيم وخالفوه ما وثن يعبد لا يضر ولا ينفع؟! فابتغوا لأنفسكم

“Samimi olun ve birbirinizi saklayın.” Sözcüleri şöyle dedi:

“Vallahi, kavminizin bir şey üzerinde olmadığını biliyorsunuz, İbrahim'in dininden sapmış, zarar veya fayda veremeyen putlara ibadet ederek İbrahim aleyhi's-selâm’a muhalefet etmişlerdir. Kendiniz için hakkı arayın.”

Bunun üzerine yola koyulup yeryüzünde dolaşmaya ve İbra­him aleyhi's-selâm'ın dini olan Hanîf dinini aramaya başladılar. Bunlardan Varaka b. Nevfel, Hristiyanlığı seçti, o dinin sağlam bir mensubu oldu. Hristiyanlardan, o dinle ilgili kitapları istedi. Ehl-i Kitap’tan çok ilimler elde etti. Bunlardan Zeyd b. Amr b. Nufeyl'den daha müstakim ve daha sebatlı bi­ri yoktu. Putlarla ilgisini kesti. Hristiyanlıktan, Yahudilikten ve diğer dinlerden uzaklaştı. Sadece İbrahim aleyhi's-selâm'ın dini olan Hanîf dinine bağ­landı. Diğer ilahlardan kopup sıyrılarak Allah’ı birledi.

Kendi kavminden insanların kestiği hayvanları yemiyordu. Onların içinde bu­lunduğu yaşantıdan uzaklaşarak kendilerini protesto ediyordu. El-Hat­tab, ona çok eziyet etmişti. Mekke'nin yukarı taraflarına götürüp Kureyş'in ayak takımı ve beyinsizlerine teslim ederek:

“Sakın, bunun Mek­ke'ye girmesine müsaade etmeyin!” demişti. Zeyd, ancak onlardan gizli olarak Mekke'ye giriyor, farkedilince de dışarı çıkarılıyordu. Dinlerini bozmasından veya kendilerinden birinin ona uymasından korkulduğu için, ona çok eziyet ediyorlardı.

Musa b. Ukbe dedi ki: “Takdir ettiğim bir adam, Zeyd b. Amr b. Nufeyl'den bahsederken onun, Kureyş’lilerin kurban kesişlerini beğen­mediğini ve onlara şöyle dediğini anlatıyordu:

الشاة خلقها الله وأنزل لها من السماء ماء وأنبت لها من الأرض لم تذبحوها على غير اسم الله؟

“Koyunu, Allah yarattı, gökten onun için su indirdi, yerden onun için ot bitirdi. Böyleyken onu keserken, ne diye üzerine Allah'tan baş­kasının adını anıyorsunuz?”

İşin önemine dikkat çekmek ve bu yaptıkla­rından ötürü onları protesto etmek için böyle konuşmuştu.

Yunus b. Bukeyr, İbn İshak'ın şöyle dediğini rivayet eder: “Zeyd b. Amr b. Nufeyl, İbrahim aleyhi's-selâm'ın dini olan Hanîf dinini aramak maksadıy­la yeryüzünde dolaşmaya niyetlenmişti. Karısı Safiye bt. Hadramî, onun yola çıkmaya hazırlandığını her gördükçe, koşup durumu el-Hattab b. Nufeyl'e haber veriyordu. Nihayet bir gün Zeyd, ilk kitap ehli birisin­den olan İbrahim'in dinini arayıp sorarak Musul ve Cezire'ye geldi. Son­ra Şam'a vardı. Orada dolaşırken Belka mıntıkasındaki bir kilisede Hristiyanlıkla ilgili bilgilerin kaynağı durumunda olan bir rahibin yanı­na gitti. Ona, İbrahim aleyhi's-selâm'ın dini olan Hanif dinini sordu. Rahip ona dedi ki:

“Öyle bir dini soruyorsun ki, bu gün seni ona ulaştıracak bir kimseyi bulamazsın. Onu bilenler çürümüş, onu tanıyanlar yok olup gitmiştir. Yalnız sana şunu derim ki, bir nebî ortaya çıkmak üzeredir.”

Zeyd, Yahudiliğe ve Hristiyanlığa bakmış, ama onları beğenmemişti. Rahibin sözlerini tamamlamasından hemen sonra Mekke'ye doğru ale­lacele yola koyuldu. Lahm mıntıkasına vardığında üzerine saldırıp onu öldürdüler. Varaka, onun ölümü üzerine şu mersiyeyi söylemişti:

“Ey İbn Amr, doğruyu buldun, güzel yaptın. Benzersiz Rabb'e inandığından ve dahi, Tağutlarını putlarını terk ettiğinden dolayı, Kızgın ateşli tandırdan uzak durdun. İnsan, yerin altında yetmiş derede de olsa, Rabb'inin rahmeti kendisine ulaşabilir.”

Muhammed b. Osman b. Ebi Şeybe'nin, İbn Ömer radıyallahu anhuma'dan rivayet ettiği­ne göre, Zeyd b. Amr b. Nufeyl, Cahiliye döneminde de dindar bir kimseymiş. Allah'a bağlanmanın yollarını ararmış. Hatta bir defasında sefere çıktığında bir Yahudiye uğrayıp ona:

“Beni de kendinle birlikte dinine sokmanı arzu ediyorum” demiş. Yahudi, ona şöyle demiş:

“Allah'ın ga­zabından hisseni alıncaya kadar seni dinime sokmam!” Zeyd ise:

“Ben zaten Allah'ın gazabından kaçıyorum” demiş ve tekrar yola koyularak bir Hristiyana uğramış, ona da:

“Beni de kendinle birlikte dinine sokma­nı arzu ediyorum” demiş. Hristiyan ise, ona şöyle demiş:

“Sapıklıktan payını alıncaya kadar seni dinime sokmam” Zeyd ise:

“Ben zaten sapık­lıktan kaçıyorum” demiş. Hristiyan:

“Sana öyle bir din göstereceğim ki, ona tabi olursan doğru yolu bulursun” deyince, Zeyd:

“O hangi dindir?” diye sormuş. O da:

“İbrahim'in dini” diye cevap vermiş. Bu defa Zeyd şöyle şahadet getirmiş:

“Allah’ım! Şahid ol. Ben, İbrahim'in dinindeyim. O din üzerine yaşayacak ve o din üzerine öleceğim.”

Zeyd b. Amr'ın bu durumu Nebî sallallahu aleyhi ve sellem’e anlatıldığında şöyle bu­yurdu:

“Kıyamet gününde o, tek başına bir ümmet olacaktır.”

Muhammed b. Sa'd, Zeyd b. Amr b. Nufeyl'in şöyle dediğini rivayet etmiştir:

“Yahudilik ve Hristiyanlığı inceledim. İkisinden de aradığımı bulamadım. Bir zamanlar Şam ve yöresinde bulunuyordum. Orada bu­lunan bir manastıra uğrayıp rahiple görüştüm. Ona gurbette olduğu­mu, kavmimden uzaklaştığımı, putperestlikten, Yahudilik ve Hristiyanlıktan hoşlanmadığımı anlattım. Bana şu cevabı verdi:

“Ey Mekke’lilerin kardeşi! Öyle sanıyorum ki, sen İbrahim'in dinini arıyor­sun. Aslmda sen, bu güne kadar hiç kimsenin bağlanmadığı bir dini isti­yorsun. O da baban İbrahim'in dinidir. O Hanif idi. Yahudi ya da Hristi­yan değildi. Memleketindeki Ka'be'ye yönelerek namaz kılıp secde eder­di. Memleketine dön. Allah, memleketinde, kavminden birini nebî olarak gönderecektir. O, İbrahim'in dinini getirecektir. O, Allah ka­tında yaratıkların en hayırlısıdır.”

Yunus, İbn İshak'ın şöyle dediğini rivayet eder: “Zeyd b. Amr b. Nufeyl ailesinden birinden bana şunu anlattılar:

“Zeyd, Ka'be'ye girdiğin­de ayakta durarak şöyle demişti:

“Senin buyruğuna âmâdeyim Allah'ım! Sana ibadet eder, sana kul olurum. Sen, gerçek rabsin. İbrahim'in sığındığına sığındım. Hani o şöyle demişti: “Burnumu senin huzurunda yere sürüyorum. Beni ne kadar zora sürsen de katlanırım. Kibir değil, iyilik isterim. Çok sıcak zamanda yürüyen kişi, rahat rahat konuşan kimse gibi değildir.”

Ebu Davud et-Tayalisî'nin anlattığına göre Zeyd b. Amr ile Varaka b. Nevfel, din aramak maksadıyla yola koyularak Musul'daki bir rahibe uğramışlar. Rahip, Zeyd b. Amr'a sormuş:

“Ey deve sahibi! Nereden geliyorsun?”

“İbrahim oğullarının (Mekke’lilerin) yanından.”

“Aradığın nedir?”

“Din arıyorum.”

“Geri dön. Çünkü aradığın din, yakında senin toprağında ortaya çı­kacaktır! Varaka, Hristiyanlığa girdi. Ama ben, gerçek bir Hristiyan olmaya azmettim. Ne var ki o bana uymadı. Geri döndü. Dönerken de şöyle diyordu:

“Senin buyruğuna âmâdeyim Allah'ım! Sana ibadet eder, sana kul olurum. Sen, gerçek rabsin. Kibir değil, iyilik isterim. Çok sı­cak zamanda yürüyen, rahat rahat konuşan gibi değildir. İbrahim'in inandığına inandım. Hani o şöyle diyordu: “Burnumu senin huzurunda yere sürüyorum. Beni, ne kadar zora sürsen de katlanırım.” Sonra yere kapanıp secde ediyordu.

Zeyd'in on oğlundan biri olan Said, Nebî sallallahu aleyhi ve sellem'in yanına gele­rek:

“Ey Allah’ın rasulü! Babam, sana anlatıldığı ve senin de bildiğin gibidir. O'nun için bağışlanma dile” dedi. Nebî sallallahu aleyhi ve sellem de şu cevabı vermişti:

“Evet, kıyamet gününde o, tek başına bir ümmet olarak haşrolunacaktır."

Zeyd b. Amr, Nebî sallallahu aleyhi ve sellem’in -peygamberliğinden önce - yanına gelmişti. O esnada Zeyd b. Harise de Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’in yanında bulunmak­taydı. İkisi, önlerindeki sofradan yemekteydiler. Ona da buyur ettilerse de Zeyd b. Amr şöyle cevap verdi:

“Ey kardeşim oğlu! Ben, putlar adına kesilen hayvanların etinden yemem.”

Muhammed b. Sa'd, (isnadıyla) Hacir b. Ebi İhab'ın şöyle dediğini rivayet eder:

“Şam'dan dönüşünden sonra Zeyd b. Amr'ı, Buvane putunun yanında iken gördüm. Güneşi araştırıyordu. Zeval vakti olunca, Ka'be'ye yönelip iki secdeli bir rek’at namaz kıldı. Sonra şöyle dedi:

“Bu, İbrahim ile İsma­il'in kıblesidir. Taşa ibadet etmem ve ona namaz kılmam. Putlar adına kesilen hayvanların etlerini yemem. Fal oklarıyla kısmet aramam. Ölünceye kadar ancak bu Beyt'e yönelerek namaz kılarım.” Zeyd b. Amr b. Nufeyl, hac eder, arafede vakfe yapar, telbiye getirir ve şöyle derdi:

“Buyur Allah’ım buyur. Senin ortağın ve dengin yoktur.” Böyle de­dikten sonra yaya olarak Arafat dağından inip Müzdelife'ye gider. Gi­derken şöyle derdi:

“Buyur Allah'ım buyur. Sana kul, sana köle olur ve sana ibadet ede­rim.”

Vakidî, Amir b. Rebia'nın şöyle dediğini rivayet eder: “Zeyd b. Amr b. Nufeyl'in şöyle dediğini işittim:

“İsmail neslinden, Abdulmuttalib evladından bir nebinin gelmesini bekliyorum. Ama onun zamanı­na ulaşabileceğimi sanmıyorum. Ona inanıyor, onu tasdik ediyor ve onun nebi olduğuna tanıklık ediyorum. Eğer ömrün vefa eder de onu görürsen, benden ona selam söyle. Onun özelliklerini sana anlatacağını ki, onu görünce tanımakta güçlük çekmeyesin.” Ben de:

“Öyleyse anlat” dedim. Anlatmaya başladı ve dedi ki:

“O öyle bir adam­dır ki boyu ne uzun, ne de kısadır. Saçı ne çoktur, ne de azdır. Gözünde hep kızarıklık vardır. İki omuzu arasında nübüvvet mührü bulu­nur. Adı Ahmed'dir. Bu şehirde doğacak ve yine bu şehirde nebî ola­caktır. Sonra kavmi, getirdiği dinden hoşlanmayıp onu buradan çıkara­caktır. Nihayet o da Medine'ye hicret edecek ve dini orada zuhur edecek­tir. Sakın ona karşı aldatılmayasın. Çünkü ben, İbrahim'in dinini ara­mak amacıyla birçok beldeleri dolaştım. Kendilerine bu konuda soru sorduğum Yahudi, Hristiyan, Mecusi herkes, bana:

“Aradığın bu din, ileride gelecektir” dediler. Bu dinin peygamberiyle ilgili olarak sana an­lattığım vasıfları, ayniyle bana anlatarak:

“Ondan başka gelecek bir nebî yoktur” dediler.

Amir b. Rebia dedi ki: “Ben Müslüman olunca, Zeyd b. Amr'ın sözle­rini ve selamını Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem’e naklettim. Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem, onun selamını aldı, ona şefkat etti ve:

“Onu Cennet'te eteklerini sürüyerek dolaşırken gör­düm” dedi.

Sahihu Buharî'de Abdullah b. Ömer radıyallahu anhuma'dan rivayet edildiğine göre kendisine risalet gelmeden önce Nebî sallallahu aleyhi ve sellem, Mekke'nin batı yakasındaki Beltah vadisinin aşağı taraflarında Zeyd b. Amr b. Nufeyl ile karşılaşmış. O esnada Nebî sallallahu aleyhi ve sellem'e yemek getirilmiş, Zeyd'e de: “Buyur” denilmiş, ama o, bu yemeği yemeyip şöyle demiş:

“Putlarınız adı­na kestiğiniz hayvanların etlerini yemem. Üzerine Allah adı anılmadan kesilen hayvanların etlerini yemem!”

Zeyd b. Amr, Kureyşlilerin putlar adına hayvan kesmelerini kına­yarak şöyle derdi:

“Koyunu yaratan Allah'tır. Onun için gökten su indi­rip, yerden ot bitiren de Allah'tır. Sonra kalkıp bu nimetleri inkâr edi­yor, hayvanları Allah'tan başkası adına kesip günaha giriyorsunuz!”

Musa b. Ukbe, İbn Ömer radıyallahu anhuma'nın şöyle dediğini rivayet etti: “Zeyd b. Amr b. Nufeyl dini sorup araştırmak için Şam'a gitmiş. Bir Yahudi bilginine uğrayıp ona Yahudilik dinini sorarak şöyle demiş:

“Ben sizin dininize girmeye karar verdim ve girmeye de hazırım.” Bilgin:

“Allah'ın gazabın­dan payını almadıkça dinimize giremezsin!” deyince Zeyd şu karşılığı vermiş:

“Zaten ben de Allah'ın gazabından kaçıyorum. O'nun gazabını yüklenmem, buna gücüm de yetmez. Bana, başka bir yol gösteremez mi­sin?” deyince bilgin:

“Bilemiyorum. Sen, ancak Hanif dinine girebilir­sin” der. Bunun üzerine Zeyd:

“Haniflik nedir?” diye sormuş, o da şu ce­vabı vermiş:

“Haniflik, İbrahim aleyhi's-selâm’ın dinidir. İbrahim, ne Ya­hudi, ne de Hristiyandı. Sadece Allah'a ibadet ederdi.”

Zeyd, Yahudi bilginin yanından ayrılıp yola devam etti. Hristiyanlardan bir âlimle karşılaştı. Ona da aynı şeyleri anlattı. Bilgin:

“Allah'ın lânetinden payını almadıkça dinimize giremezsin!” deyince Zeyd şöyle dedi:

“Zaten ben, Allah'ın lânetinden kaçıyorum. O'nun lânet ve gaza­bından asla birşey yüklenemem. Buna gücüm de yetmez. Sen, bana baş­ka bir alternatif gösterebilir misin?” Âlim:

“Bilemiyorum. Sen, ancak Hanîf olabilirsin” deyince, Zeyd:

“Haniflik nedir?” diye sordu. Âlim, şu cevabı verdi:

“Haniflik, İbrahim'in dinidir. O, ne Yahudi, ne de Hristiyandı. Sadece Allah'a ibadet ederdi.” Zeyd, bilginlerin İbrahim aleyhi's-selâm hakkındaki görüş ve düşüncelerini alınca dışarı çıkıp elleri­ni göğe kaldırdı ve:

“Allah’ım, sen şahid ol ki ben, İbrahim'in dinindeyim.”

Hişam b. Urve, Ebu Bekr radıyallahu anh'ın kızı Esma radıyallahu anh'nın şöyle dediğini riva­yet etmiş:

“Zeyd b. Amr b. Nufeyl'in sırtım Ka'be duvarına dayayarak şöyle dediğini gördüm:

“Ey Kureyş topluluğu! Allah'a and olsun ki, ara­nızda benden başka İbrahim'in dininde kimse yoktur.”

Zeyd b. Amr b. Nufeyl, kızların diri diri toprağa gömülmelerine en­gel olurdu. Bir kimsenin, kendi kızını diri diri toprağa gömmek üzere ol­duğunu gördüğünde ona:

“Kızını öldürme. Onun geçimini ben temin ederim” der ve kız çocuğunu onun elinden alırdı. Çocuk gelişip büyü­yünce babasına:

“İstersen kızını alabilirsin. Yoksa ben, onun geçimini sağlarım” derdi^.

Abdurrahman b. Ebi'z-Zinad, Esma bt. Ebi Bekr radıyallahu anhuma'nın şöyle dediğini rivayet etmiştir:

“Zeyd b. Amr'ı, sırtını Ka'be'ye yaslayarak şöyle derken gördüm:

“Ey Kureyş topluluğu! Zinadan sakının. Çünkü o, yoksulluğun meydana gelmesine sebeb olur.”

İbn Asakir, Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem’in, Zeyd b. Amr hakkında şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir:

“Kıyamet gününde o, tek başına bir ümmet olarak diriltilecektir.”

Muhammed b. Osman b. Ebi Şeybe, Cabir radıyallahu anh’ın şöyle dediğini ri­vayet eder:

 سئل رسول الله صلى الله عليه وسلم عن زيد بن عمرو بن نفيل أنه كان يستقبل القبلة في الجاهلية ويقول إلهي إله إبراهيم وديني دين إبراهيم ويسجد فقال رسول الله صلى الله عليه وسلم يحشر ذاك أمة وحده بيني وبين عيسى ابن مريم

“Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’e Zeyd b. Amr b. Nufeyl hakkında soruldu. Zeyd Cahiliye döneminde Ka’be’ye yönelerek:

“İlahım, İb­rahim'in ilahıdır. Dinim, İbrahim'in dinidir” der ve secde ederdi. Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

“Benimle Meryem oğlu İsa arasında o, tek başına bir ümmet olarak haşrolunacaktır.”

Vakidî, Said b. El-Museyyeb'in, Zeyd b. Amr b. Nufeyl hakkında şöyle dediğini rivayet eder:

“Vahyin Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’e gelmeye başlama­sından beş sene önce Kureyş’liler Ka'be'yi yemden inşa ederlerken Zeyd vefat etti. O, kendisinin İbrahim aleyhi's-selâm'ın dinine bağlı olduğunu söylüyor­du. Oğlu Said, Müslüman olup Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem’e tabi olmuştu. Said ve Ömer radıyallahu anhuma, birlikte Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem’in yanına gelerek Zeyd'in duru­munu ondan sormuşlardı. O da şöyle buyurmuştu:

“Allah, onu bağışla­sın ve ona rahmet etsin. O, İbrahim'in dini üzere ölmüştür.”

Vakidî der ki: O günden sonra Müslümanlar, onu hep rahmetle an­mış ve kendisi için bağışlanma dilemişlerdir. Sonra Said b. El-Museyyeb de şöyle demiştir:

“Allah onu bağışlasın ve ona rahmet etsin.”

Muhammed b. Sa'd'ın, Vakidî'den naklen anlattığına göre Zeyd b. Amr b. Nufeyl, Mekke'de vefat etmiş ve Hira dağının eteklerinde bir ye­re defnedilmiştir. Daha önce anlatıldığına göre, Zeyd b. Amr, Şam'a bağ­lı Belka mıntıkasında, Meyfaa denen yerde Lahm oğullarının saldırısı neticesinde ölmüştür. Doğrusunu Allah bilir.

El-Bagendî, Aişe radıyallahu anha’dan Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’in şöyle buyurduğunu nakleder:

“Cennet'e girdim. Orada Zeyd b. Amr b. Nufeyl'e ait uzun dallı, iki büyük ağaç gördüm.”

Zeyd b. Amr b. Nufeyl, kendi şiirlerinin birinde şöyle demiş:

إلى الله أهدي مدحتي وثنائيا وقولا رضيا لا يني الدهر باقيا إلى الملك الأعلى الذي ليس فوقه إله ولا رب يكون مدانيا

“Zaman devam ettikçe övgü ve sitayişlerimi, beğenilen sözlerimi, kendisinden daha üst bir melik ve kendisinin üzerinde bir ilah bulunmayan, kendisine denk bir rab bulunmayan Allah'a hediye ve ithaf ediyorum.”

Bu şiirin, Ümeyye b. Ebi's-Salt'a ait olduğunu söyleyenler de olmuş­tur. Doğrusunu Allah bilir.

Muhammed b. İshak, Zubeyr b. Bekkar ve di­ğerlerinin rivayetlerine göre Zeyd b. Amr, tevhide dair bir şiirinde de şöyle demiştir:

وأسلمت وجهي لمن أسلمت له الأرض تحمل صخرا ثقالا دحاها فلما استوت شدها سواء وأرسى عليها الجبالا وأسلمت وجهي لمن أسلمت له المزن تحمل عذبا زلالا إذا هي سيقت إلى بلدة أطاعت فصبت عليها سجالا وأسلمت وجهي لمن أسلمت له الريح تصرف حالا فحالا 

“Ağır kayalar yüklenen yerin teslim olduğu Allah'a teslim oldum.  O yer ki, onu düzledi, o dümdüz olunca onu, sabitlemek için üzerine dağlar yerleştirdi. Tatlı ve berrak suları taşıyan bulutların yöneldiği Allah'a teslim oldum. O bulutlar ki, her nereye sevk edilirlerse, emre itaat ederler, gönderildikleri beldelere sağanak sağanak yağmur yağdırırlar. Rüzgârların kendisine teslim olduğu Allah'a teslim oldum. O rüzgârlar ki, halden hale dönüp giderler.”

Muhammed b. İshak, Hişam b. Urve'nin şöyle dediğini rivayet eder: Babam rivayet etti ki, Zeyd b. Amr, bir şiirinde şöyle demiştir:

“İşler taksim edilirken bin rabbe mi yoksa bir rabbe mi tapacağım?

Lat ile Uzza'yı tamamen bıraktım. Dayanıklı ve sabırlı kimse işte böyle yapar.

Ne Uzza'ya, ne de iki kızına tapmam.

Amr oğullarının putlarını da ziyaret etmem.

Daha önce uzun zaman tanrımız olan Ganem'e de tap­mam.

Çünkü o zaman aklım az idi. Şaşkındım.

Gecelerde ve gündüz­lerde hayret edilecek haller vardır.

Basiret sahibi kimseler bunu görür ve bilirler ki,

Allah, günahkâr birçok kimseyi yok etmiştir.

Kav­min iyiliği sebebiyle diğerlerine ilişmemiştir.

Onlardan küçük çocuklar çoğalır.

Bir ara adam tökezleyip kayar ve bir gün döner.

Parlak ve yeşil dalın gelişip büyümesi gibi.

Ama ben, bağışlayıcı rabbimin günahımı bağışlaması için,

Rabbim olan Rahman'a ibadet ediyorum.

Rabbinizden sakının. Takvayı muhafaza edin,

Muhafaza ettiğiniz sürece helak olmazsınız.

İyi kimselerin diyarlarının Cennet olduğunu görür­sün.

Kâfirler için çılgın alevli kızgın bir ateş vardır.

Dünyada rüsvay ola­cak, ölünce de kalpleri sıkıştıran zorluklarla karşılaşacaktır.”

Hişam b. Urve, Esma bt. Ebi Bekr radıyallahu anhuma’nın şöyle dediğini rivayet etmiştir: Zeyd b. Amr b. Nufeyl, bir şiirinde şöyle demişti:

عزلت الجن والجنان عني كذلك يفعل الجلد الصبور

فلا العزى أدين ولا ابنتيها  ولا صنمي بني طسم أدير

ولا غنما أدين وكان ربا لنا في الدهر إذ حلمي صغير

أربا واحدا أم ألف رب   أدين إذا تقسمت الأمور 

ألم تعلم بأن الله أفنى رجالا كان شأنهم الفجور   

وأبقى آخرين ببر قوم  فيربو منهم الطفل الصغير    

 وبينا المرء يعثر ثاب يوما كما يتروح الغصن النضير

“Cinleri ve deliliği kendimden uzaklaştırdım. Dayanıklı ve sabırlı kimse, işte böyle ya­par.

Ne Uzza'ya taparım ne de iki kızına. Tasem oğullarının da putu­nun etrafında dolaşmam.

Daha önce aklımız az iken uzun zaman ilah edinmiş olduğumuz Ganem'e de tapmam.  

İşler taksim edildiği za­man bin rabbe mi, yoksa bir rabbe mi tapacağım?

Bilmez misin ki Al­lah, günahkâr adamları helâk etmiştir

Diğerlerine de kavmin iyiliği sebebiyle ilişmemiştir de onlardan küçük bir çocuk yetişir

Sonra kişi tö­kezler de parlak ve yeşil dalın gelişip büyü­mesi gibi döner gelir.”

Esma bt. Ebi Bekr radıyallahu anhuma, Varaka b. Nevfel'in şöyle dediğini riva­yet eder:

“Ey İbn Amr, doğruyu buldun, iyi ettin,

Kızgın ateşli tandırdan uzaklaştın

Çünkü sen, benzersiz rabbe taptın,

Dağların cinlerini de olduğu gibi bıraktın.

Korkulu bir yere indiğimde derim ki:

Bana acı, acı, çünkü cinlerin umudu sensin.

İlahım, rabbimiz ve umudum sensin!

Kişi, yetmiş dere yerin altında olsa bile,

Rabbinin rahmeti yine ulaşır.

Dualara icabet edene taparım, hiç işitmeyene tapmam.

Her mabedde namaz kılarken ben derim ki:

Mübareksin, senin adını anıp dua edenleri çoğalttım.”

Daha önce de belirtildiği gibi Zeyd b. Amr b. Nufeyl, Varaka b. Nevfel, Osman b. Huveyris ve Ubeydullah b. Cahş birlikte Şam'a gitmişler­di. Zeyd hariç diğerleri Hristiyanlığa girmişler. Zeyd, hiç bir dine girmeyip fitrat üzere kalmakta devam etmiş, bir ve ortaksız olan Allah'a ibadet etmiş, önce de anlattığımız gibi İbrahim aleyhi's-selâm’ın dinine elden geldi­ğince uymaya çalışmıştı.

Varaka b. Nevfel'e gelince, onunla ilgili bilgileri, bi'set konusunun baş kısmında nakledeceğiz. Osman b. Huveyris, Kayser’in yanında ölünceye dek Şam'da ikamet etmişti.

Umevî’nin onunla ilgili olarak an­lattığı tuhaf bir haber vardır. Özet olarak şöyledir: Osman b. Huveyris, Kayser’in yanına geldiğinde kendi kavminden gördüğü eziyetleri anlatıp şikâyette bulundu.

Bunun üzerine Kayser, Şam Araplarının meliki İbn Cefne'ye mek­tup yazarak, Kureyş’lilerle savaşmak üzere Osman'ı takviye için bir or­du göndermesini emretti. Araplar, Mekke'nin önemli ve azametli bir yer olduğunu, Allah'ın fil sahiplerine neler yaptığını bildiklerinden dolayı, bu işten vazgeçmesi için İbn Cefne'ye mektup yazdılar. Bunun üzerine İbn Cefne, boyalı ve zehirli bir gömleği Osman'a giydirip öldürdü. Zeyd b. Amr b. Nufeyl de Osman için bir mersiye söyledi. Vefatı, bi'setten otuz yıl ka­dar öncedir. Doğruyu Allah Subhanehu daha iyi bilir.