Soru: Bir insanın tam bir resmini arka tarafından
yani yüzü görünmeyecek şekilde çizmek caiz midir? Yan profilden resmedilip
yalnız bir gözü, ağzı ve burnunun yan taraftan görüntüsünün yapılması caiz
midir? Tam bir resim yapılıp yüz kısmında tek göz ile burun veya ağız ve burun
silik çizilse caiz midir? Yani yüzde dört şey vardır: iki göz, ağız ve burun. Yüz
kısmında bunlardan ikisi silik çizilse caiz olur mu?
Cevap: Hamd Allah’adır. Salat ve selam Allah’ın
rasulüne. Bundan sonra:
Birincisi:
İnsanın arkadan
suretinin resmi, yüz görünmediği için caizdir. Çünkü o yüzü silik resim gibi
yahut gölge gibi olur. Yüz organları belli olmadığı için suret olmaz.
Buna Ebu Hureyre radıyallahu
anh’ın Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’den, Cibril’in kendisine
söylediği şu sözü haber vermesi delildir:
فَمُرْ بِرَأْسِ التِّمْثَالِ الَّذِي
فِي الْبَيْتِ يُقطَعْ فَيَصِيرُ كَهَيْئَةِ الشَّجَرَةِ
“Evdeki timsallerin
başlarının kesilerek ağaç gibi bir şekle dönüştürülmesini emret.” Bunu Ebû
Dâvûd (4158) ve Tirmizî (2806) rivayet etmişlerdir. Tirmizî: “Hasen, sahih”
dedi. El-Elbani Sahihu Suneni Ebi Davud’da sahih olduğunu söyledi.
İbn Kudame rahimehullah
el-Muğni’de (8/11) şöyle demiştir: “Eğer suretin baş kısmı kesilirse mekruhluk
kalmaz. İbn Abbas radıyallahu anhuma dedi ki:
الصورة الرأس فإذا قطع الرأس فليس بصورة
“Suret baştır. Baş
kesilirse suret olmaz.” Aynısı İkrime rahimehullah’tan da rivayet edilmiştir."
İbn Useymin rahimehullah
Mecmuu’l-Fetava’da (2/278, 279) şöyle demiştir: “Suret belirgin değilse yani göz,
burun, ağız, parmaklar yoksa bu tam bir suret değildir ve Allah Azze ve Celle’ye
yaratma konusunda benzeşme söz konusu olmaz.”
Yine İbn Useymin, kendisine insanın arka taraftan resminin çekilmesi hakkında sorulunca, böyle bir sorunun neden sorulduğuna şaşırmış ve sonra şöyle demiştir:
“Böyle bir şey varsa o bir
suret değildir. O bir gölge gibidir. Mesela insan güneşte yürürken gölgesi
olur. Bunun gibidir.” Liqâatu’l-Bâbi’l-Meftûh (30/150)
İkincisi:
İnsanın tam
şeklinin yan profilden resminde tek göz, yandan ağız, burun ve kulak
görünüyorsa bu tam bir surettir, caiz olmaz.
Fakihlerin çoğu eksik surete ruhsat verirken, kendisiyle hayatın kalmadığı yalnız baş veya bunun yarısı gibi şeylere ruhsat vermişlerdir. Ama bu şekildeki bir suret (yan profilden resim) tamdır, bunda Allah’ın yarattığına benzeşme söz konusudur.
Aynı şekilde insanın tam bir resmi yapılsa,
ondan yüz organlarının tamamı silinmezse mesela bir göz ve ağız yahut ağızsız
ve burunsuz iki göz çizilse bu da silinmemiş bir suret olur. Bunda hayat devam
eder.
İbn Kudame rahimehullah
şöyle demiştir: “Kesilip yok edilmesiyle geride hayat alameti kalmayan şekilde
çizilen şey, mesela göğüs veya karın kısmı kesilirse, yahut bedeninden ayrı baş
çizilirse yasağın kapsamına girmez. Çünkü bunların gidişiyle hayat kalmaz. Bu, başı
kesilen suret gibi olur.
Eğer giderilmesi
ile hayat devam ediyorsa, mesela göz, el, ayak giderilse bundan sonra da hayat
devam eder. O zaman yasak kapsamındaki suretten olur.
Aynı şekilde başsız
gövde resmi veya gövdesiz baş resmi yapılırsa veya baş konur da bedeninin kalan
kısmı yaşaması imkanı olmayan şekilde çizilirse yasak kapsamına girmez. Çünkü bunlar
hayat sahibinin sureti olmaz.” (İbn Kudame el-Mugni 7/216)
Allah en iyi bilendir.
İslam-QA no: 261872
fetva. Tercüme: Ebu Muaz
Ebu Muaz’ın notu:
Bu fetvada suretleri haram gören ulemanın mesele kapsamına giren konulardaki
değerlendirmeleri nakledilmiştir.
Bu meseleyle ilgili
şu uyarıları eklemek gerekir:
1- Ruh taşıyan
canlıların suretlerini yapma konusundaki yasağın en önemli illeti, Allah’a
yaratma konusunda benzeşmektir. Meselenin şirke varan boyutu böyle bir kasıtla
suret yapmaktır. Böyle bir kastı olmaksızın ruh taşıyan canlıların suretini
yapmak, fotoğraf veya videosunu çekmek ise büyük günahlardandır. Şirk tehditi
ve lanet içeren naslar bu konudadır.
2- Suretlerle
ilgili diğer bir yasak, kişi ister kendisi yapsın, ister başkası yapmış olsun,
suretleri tazim gören bir yere asmaktır. Paralardaki suret, yahut
battaniyelerde, ayak altında çiğnenen yerlerde, tazim görmeyen yerlerdeki
suretleri ise, eğer başkası yapmışsa kullanmakta sakınca yoktur. Nitekim
seleften bu konuda birçok nakil vardır. Ama tazim görmeyen yerler için dahi
olsa ruh taşıyan canlılara ait suretleri yapmak yine 1. Maddede geçenler
kapsamında olup haramdır.
3- Yasaklanan
suretin sınırlarını tayin konusunda ifrat ve tefrite kaçan görüşler vardır.
Kimisi ya tamamen suretlere cevaz veriyor ki bundan Allah’a sığınırız, bu açık
bir haramı helal saymaktır. Kimisi de hakkında ruhsat bulunan, suret
konusundaki yasak kapsamında olmayan şeyleri de haram sayıyor ki, bundan da
Allah’a sığınırız. Çünkü bir helali haram saymak da, haramı helal saymak
gibidir, fark yoktur.
Bu yüzden bu konuda
şunlara dikkat etmek gerekir:
a- Ruh taşıyan bir
canlıya ait resme, heykele, fotoğrafa veya video kaydına bakmak, seyretmek
haram değildir. Haram olan onu yapmak, çekmek veya bu tür resim ya da heykelleri
tazim gören yerlere koymaktır.
b- Rasulullah
sallallahu aleyhi ve sellem’den sabit olan hadiste “Suret baştır” buyrulmuştur.
Bu yüzden yukarıdaki fetvada İbn Kudame’den nakledilen ve daha başka fakihlerin
de illet olarak öne sürdükleri: “Hayat emaresi kalmamış resimler yasak suret
kapsamına girmez, gövdeden ayrı baş çizmek de böyledir” demeleri kabul
edilemez! Çünkü Allah Azze ve Celle, Adem aleyhi's-selâm’ı kendi iki kerim
eliyle bizzat yaratarak şekillendirmiş, yüzüne suret vermiş ve yüze vurmak
yasaklanmıştır. Çünkü herhangi bir kimsenin yüzüne vuran, Allah’ın, Adem aleyhi's-selâm’a
bizzat vermiş olduğu şekil olan suretin benzerine vurmuş olur. Hatta
hayvanların dahi yüzüne dağlama vurmak yasaklanmıştır. Çünkü ruh taşıyan canlılara
ait sureti oluşturan şey, yüz uzuvlarıdır; iki göz, burun, ağız, kulak.
Dolayısıyla suret
hakkındaki yasağın esası bu yüz organları ile ilgilidir! Gözler, burun, ağız, kulak!
El, ayak, gövde resimlerinin yasakla bir ilgisi yoktur. Hatta yüz uzuvları belirsiz olarak, gövdenin üzerine kafa şekli çizilse bunun yasakla bir ilgisi yoktur.
Aişe radıyallahu anha'nın oyuncakları arasında kanatlı at bulunması ve Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem'in buna karşı çıkmaması bu konuda en açık delillerdendir. Kuvvetle muhtemeldir ki bu at şeklindeki oyuncağın yüz uzuvları belirsizdi.
Yasaklanan suret ancak, gözler, burun, ağız ile ortaya çıkan resim veya heykellerdir. Dolayısıyla bir kimsenin kafasının arkasından çekilen resimde yasaklanmış suret söz konusu değildir. Baş kısmı boş bırakılmış şekil yasaklanmış suret değildir!
Bu konuda ruh taşıyan canlıların sureti
ile ilgili yasak ancak ve ancak yüz organları hakkındadır. Ellerin, ayakların
konuyla bir ilgisi yoktur. Bir kimse kelebek çizse, kuş çizse, bunların gözü,
ağzı belli değilse suret yasağıyla bir ilgisi yoktur! Nitekim sahabenin bunlarda
bir sakınca görmediklerine dair rivayetler sabit olmuştur.
Hülasa: Ruh taşıyan
canlılara ait yüz organları belirgin olan resimler, gövdeleri olmasa bile yasak
kapsamındadır. Bunları yapmak yahut makineyle çekmek caiz değildir. Eğer başkası
yapmışsa, asmak, tazim gören yere koymak caiz değildir.
Ruh taşıyan canlılara ait boş yüz çizip, yüz organları çizilmese bunda da sakınca yoktur. Hatta mesela bir iskelet kafası göz, burun ve ağız boşlukları ile çizilse bunda da yasak söz konusu değildir. Çünkü ruh taşıyan bir canlıya ait resim değildir. Fakat ölü bir adamın resmini çekmek, yahut ruh taşıyan canlıya benzetilerek yapılmış bir robotun resmini çizmek/çekmek yasak kapsamına girer.
Konuyla ilgili
haram olanlar ve olmayanlara dair deliller Neden Suretlere Karşıyız adlı
kitabımda ayrıntılı ele alınmıştır.
