İbn Abbas radıyallahu anhuma’dan: Nebî sallallahu aleyhi ve sellem’e
bir kadın geldi ve şöyle dedi: “Annem hac yapmayı adadı, fakat hac yapamadan
vefat etti. Ben onun yerine hac yapabilir miyim?” Rasulullah sallallahu aleyhi
ve sellem şöyle buyurdu: “Evet, onun yerine hac yap, ne dersin, şayet
annenin borcu olsaydı onu ödemez miydin?” kadın: “Evet” dedi. Rasulullah
sallallahu aleyhi ve sellem: “O halde bunu da öde. Zira Allah’ın hakkı
yerine getirilmeye daha layıktır.” (Buhari 7315)
Kıyas ehli Nebî sallallahu aleyhi ve sellem’in burada kıyas
yaptığını iddia etmişlerdir. Ancak iyi düşünülürse Nebî sallallahu aleyhi ve
sellem kıyas yapmamış, ancak Allah Azze ve Celle’nin vahyiyle hükmetmiştir. Zira
Allah Azze ve Celle: “…Ölenin vasîyyet ettiği miktarın çıkmasından ve borcun
ödenmesinden sonra (bakiyye üzerinden)dir” (Nisa 11) buyurmuştur. Hakikatte
kıyas ehli, fer’ hakkında nas olsa dahi, bu nasları kıyasın hüccet oluşuna
delil getirmekten geri durmazlar. Halbuki onlar, fer’ hakkında nas bulunduğunu
görmektedirler.
Burada açıkça görülmektedir ki Nebî sallallahu aleyhi ve sellem
asla kıyas yapmamıştır. Elimizde iki hüküm vardır:
1- Allah’a olan borcun ödenmesi
2- İnsanlara olan borcun ödenmesi
Nebî sallallahu aleyhi ve sellem’in hükmünün kıyas olabilmesi için
kıyas ehlinin, Nebî sallallahu aleyhi ve sellem’in nasıl istinbatta bulunduğunu
açıklamaları gerekir. ya da Nebî sallallahu aleyhi ve sellem, insana olan
borcun hükmünü, Allah Azze ve Celle’ye olan borcun hükmüne nasıl istinbat
ettiğini öğretmesi gerekirdi. Zira şayet bu, kıyas kaidelerini uygulayarak bir
istinbat olsaydı, Nebî sallallahu aleyhi ve sellem’in kıyas yaptığını
söylememiz gerekirdi. Böyle bir durumda ise bu kıyas hatadan korunmuş olan Nebî
sallallahu aleyhi ve sellem’in kıyası olurdu ve başkalarının kıyası ile bir
görülemezdi.
Lakin bizler, bu istinbatın kıyas kaidelerine uymadığını görüyoruz!
Bilakis bu hadis, kıyasın hüccet olması bir tarafa, Nebî sallallahu aleyhi ve
sellem’in kıyas yaptığını iddia edenlerin delilini de iptal etmektedir. Kıyas
ehli ise bunun Nebî sallallahu aleyhi ve sellem’in bir kıyası olduğunu iddia
ediyorlar. Onlara göre kıyas-ı evlâ için; asılda mevcut olan illetin, fer’de de
daha kuvvetli bir şekilde bulunması gerekir.
Biz de deriz ki; Allah Azze ve Celle’nin borcunun ödenmeye daha
layık olduğu belirtildiği için, herkes, insana olan borcun ödenmesinin vacip
olduğu gibi, Allah’a olan borcun ödenmesinin de vacip olduğunu öğrenmiştir. Nebî
sallallahu aleyhi ve sellem’e Allah’a olan borcu soran kimsenin iki durumu
vardır:
- Ya insana olan borcun ödenmesini vacip biliyordu
- Ya da borcu ödemeyi vacip bilmiyordu
Nebî sallallahu aleyhi ve sellem soru soran kimsenin, insana olan
borcun ödenmesinin vacip olduğunu bilip bilmediğini öğrenmek istedi. Nebî
sallallahu aleyhi ve sellem onun insana olan borcun ödenmesinin vacip olduğunu
bildiğini görünce, ona diğer bir nas ile cevap verdi. İşte bu da Allah’a olan
borcun ödenmesinin daha layık olmasıdır. Bu, soru soranın bilmediği nastır. Şayet
bilseydi, cevabı da bilecekti. Bu illet değil, nastır! Allah’a olan borcun
ödenmesini vacip kılan vasfı soran kimseye, “Allah’a olan borç ödenmeye daha
layıktır” diye cevap vermemiz uygun değildir. Zira bizler ona Allah’a olan
borcu ödemenin hükmünü söylemiş oluruz. Bu hükmün sebebi olan vasfı değil.
Şayet Nebî sallallahu aleyhi ve sellem kıyas yapmış olsaydı şöyle
derdi: “Allah’a olan borcu ödemede çaba ve gayret var mı?” Soru soran: “Evet”
derdi. Bunun üzerine Nebî sallallahu aleyhi ve sellem: “Görmez misin, bu çaba
ve gayret insana olan borcun ödenmesinde de söz konusu” derdi. Böylece ikisi
aynı hükümde olurdu.
Bu hadisin kıyasa delil getirilmesi batıldır. Hatta burada “Allah’a
olan borcun ödenmesi daha layıktır” sözü bir nastır. Bu da kıyası iptal eden
bir ifadedir. Çünkü fakir insan, mala muhtaçtır. Allah Azze ve Celle ise Ganî’dir,
hiç kimseye muhtaç değildir. Şayet kıyas kaideleriyle, özellikle de “kıyas-ı
evlâ” ile amel edecek olsaydık, insana olan borcun, Allah Azze ve Celle’ye olan
borcun ödenmesinden daha layık olduğunu söylememiz gerekirdi. İşte bu, kıyası
iptal etmeye yeter.
