Cuma Namazını Terk Edenin Kalbinin Mühürlenmesi

Cuma NamazınınTerki Hakkındaki Mütevatir Rivayetler

Ebu Muaz Seyfullah el-Çubukâbâdî

1- İbn Abbas Radiyallahu Anhuma Hadisi

El-Hakem b. Minya rahimehullah’tan: “İbn Ömer ve İbn Abbas radiyallahu anhum Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem’in minber üzerinde şöyle buyurduğuna şahitlik ettiler:

لَيَنْتَهِيَنَّ أَقْوَامٌ عَنْ وَدَعْهُمُ الْجُمُعَاتِ أَوْ لَيَطْبَعَنَّ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ وَلَيُكْتَبُنَّ مِنَ الْغَافِلِينَ

“Bazı kimseler ya cumaları terk etmeye son verecekler ya da Allah kalplerini mühürleyecek de mutlaka gafillerden olacaklar.”[1]

2- Ebu’l-Ca’d ed-Damrî Radiyallahu Anh Hadisi

Ebu’l-Ca’d ed-Damrî radıyallahu anh’den: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

مَنْ تَرَكَ الْجُمُعَةَ ثَلَاثًا مِنْ غَيْرِ عُذْرٍ، فَهُوَ مُنَافِقٌ

“Kim özürsüz olarak üç cumayı terk ederse o bir münafıktır. (diğer lafzına “kalbi mühürlenir” şeklindedir)”^[2]

3- Yahya b. Es’ad b. Zurare Radiyallahu Anh Hadisi

Yahya (b. Es’ad b. Zurare) radiyallahu anh’den: Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

مَنْ تَرَكَ الْجُمْعَةَ ثَلَاثًا تَهَاوُنًا بِهَا مِنْ غَيْرِ عُذْرٍ طُبِعَ عَلَى قَلْبِهِ وَجُعِلَ قَلْبُهُ قَلْبَ مُنَافِقٍ

“Kim hafife alarak, mazeretsiz olarak üç Cuma’yı terk ederse kalbi üzerine mühür vurulur ve kalbi münafık kalbi kılınır.”[3]

4- İbn Ebi Evfa Radiyallahu Anh Hadisi

İbn Ebi Evfâ radiyallahu anh’den: Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

مَنْ سَمِعَ النِّدَاءَ يَوْم الْجُمُعَة وَلم يأتها ثُمَّ سَمِعَ النِّدَاءَ فَلَمْ يأتها ثَلَاثًا طَبَعَ اللَّهُ عَلَى قَلْبِهِ فَجُعِلَ قَلْبَ مُنَافِقٍ

 “Kim Cuma günü nidayı işitir de gelmezse, sonra nidayı işitir de üçüncü defa gelmezse kalbi mühürlenir ve kalbi münafık kalbi kılınır.”[4]

5- Muhammed b. Abdirrahman b. Sevban Hadisi

Muhammed b. Abdirrahman b. Sevban, Nebî sallallahu aleyhi ve sellem’in ashabından birinden rivayet ediyor: (Nebî sallallahu aleyhi ve sellem’e ref edip etmediğini bilmiyorum)

مَنْ سَمِعَ الْأَذَانَ ثَلَاثَ جُمُعَاتٍ ثُمَّ لَمْ يَحْضُرْ كُتِبَ مِنَ الْمُنَافِقِينَ

“Kim ezanı işitir de üç defa Cuma’ya gelmezse münafıklardan yazılır.”[5]

6- Ebu Hureyre Radiyallahu Anh Hadisi

İbn Ömer radiyallahu anhuma, Ebû Hureyre radiyallahu anh’den rivayet ediyor: “Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem minberin üzerinde şöyle buyurdu:

لَيَنْتَهِيَنَّ أَقْوَامٌ عَنْ وَدْعِهِمُ الْجُمُعَاتِ أَوْ لَيَخْتِمَنَّ اللهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ ثُمَّ لَيَكُونُنَّ مِنَ الْغَافِلِينَ

“Birtakım insanlar Cuma’yı terk etmekten ya vazgeçerler, yahut da Allah onların kalplerini mühürleyecek, sonra da onlar hiç şüphesiz gafillerden olacaklardır.”^[6]

Ez-Zuhrî rahimehullah, Ebu Hureyre radiyallahu anh’den işiten birinden rivayet ediyor: Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki:

مَنْ تَرَكَ الْجُمُعَةَ ثَلَاثًا مِنْ غَيْرِ عُذْرٍ يَكُونَ لَهُ طُبِعَ عَلَى قَلْبِهِ

“Kim bir mazereti olmaksızın üç defa Cuma’yı terk ederse kalbi mühürlenir.”[7]

Safvan b. Suleym rahimehullah, Ebu Hureyre radiyallahu anh’den rivayet ediyor: Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

مَنْ تَرَكَ ثَلَاثَ جُمَعٍ مُتَوَالِيَاتٍ مِنْ غَيْرِ عُذْرٍ طَبَعَ اللَّهُ عَلَى قَلْبِهِ

“Kim mazeretsiz olarak peşpeşe üç Cuma terk ederse Allah onun kalbine mühür vurur.”[8]

Ebu Seleme, Ebu Hureyre radiyallahu anh’den rivayet ediyor: Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

مَنْ تَرَكَ الْجُمُعَةَ ثَلَاثًا ولاء مِنْ غَيْرِ عُذْرٍ طَبَعَ اللَّهُ عَلَى قَلْبِهِ

“Kim üç Cuma’yı terk eder ve bir mazereti bulunmazsa Allah onun kalbi üzerine mühür vurur.”[9]

Said el-Makburî rahimehullah, Ebu Hureyre radiyallahu anh’den rivayet ediyor: Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

مَنْ تَرَكَ ثَلاثَ جُمَعٍ مِنْ غَيْرِ عِلَّةٍ طَبَعَ اللَّهُ عَلَى قَلْبِهِ مُنَافِقٌ

“Kim bir illet olmaksızın üç Cuma’yı terk ederse Allah onun kalbine münafık mührü vurur.”[10]

7- İbn Ömer Radiyallahu Anhuma Hadisi

İbn Ömer radiyallahu anhuma, Ebû Hureyre radiyallahu anh’den rivayet ediyor: “Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem minberin üzerinde şöyle buyurdu:

لَيَنْتَهِيَنَّ أَقْوَامٌ عَنْ وَدْعِهِمُ الْجُمُعَاتِ أَوْ لَيَخْتِمَنَّ اللهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ ثُمَّ لَيَكُونُنَّ مِنَ الْغَافِلِينَ

“Birtakım insanlar Cuma’yı terk etmekten ya vazgeçerler, yahut da Allah onların kalplerini mühürleyecek, sonra da onlar hiç şüphesiz gafillerden olacaklardır.”^[11]

El-Hakem b. Minya rahimehullah’tan: “İbn Ömer ve İbn Abbas radiyallahu anhum Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem’in minber üzerinde şöyle buyurduğuna şahitlik ettiler:

لَيَنْتَهِيَنَّ أَقْوَامٌ عَنْ وَدَعْهُمُ الْجُمُعَاتِ أَوْ لَيَطْبَعَنَّ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ وَلَيُكْتَبُنَّ مِنَ الْغَافِلِينَ

“Bazı kimseler ya cumaları terk etmeye son verecekler ya da Allah kalplerini mühürleyecek de mutlaka gafillerden olacaklar.”[12]

Nafi rahimehullah’tan: İbn Ömer radiyallahu anhuma dedi ki: Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem’in şu minber üzerinde şöyle buyurduğunu işittim:

لَيَنْتَهِيَنَّ أَقْوَامٌ عَنْ تَرْكِهِمُ الْجُمُعَاتِ أَوْ لَيَخْتِمَنَّ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ ثُمَّ لَيَكُونَنَّ مِنَ الْغَافِلِينَ

“Bazı kimseler ya cumaları terk etmeye son verecekler ya da Allah kalplerinin üzerine mühür vuracak da sonra elbette gafillerden olacaklar.”[13]

8- Ebu Abs b. Cebr Radiyallahu Anh Hadisi

Yezid b. Ebi Meryem dedi ki: “Ben yürüyerek Cuma’ya giderken Abaye b. Rifaa rahimehullah bana yetişti, o binekli idi. Dedi ki:

“Müjdelen, ben Ebu Abs radiyallahu anh’ın şöyle dediğini işittim: Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

مَنْ تَرَكَ الْجُمُعَةَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ تَهَاوُنًا بِهَا طَبَعَ اللهُ عَلَى قَلْبِهِ

“Kim hafife alarak üç Cuma’yı terk ederse Allah onun kalbini mühürler.”[14]

9- Ebu Katade Radiyallahu Anh Hadisi

Ebu Katade radiyallahu anh’den: Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

مَنْ تَرَكَ الْجُمُعَةَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مِنْ غَيْرِ ضَرُورَةٍ طَبَعَ اللَّهُ عَلَى قَلْبِهِ

“Kim bir zorunluluk olmadan üç defa Cuma’yı terk ederse Allah onun kalbini mühürler.”[15]

10- Cabir b. Abdillah Radiyallahu Anhuma Hadisi

Cabir b. Abdillah radiyallahu anhuma’dan: Nebî sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

مَنْ تَرَكَ الْجُمُعَةَ ثَلَاثًا مِنْ غَيْرِ ضَرُورَةٍ طَبَعَ اللَّهُ عَلَى قَلْبِهِ

“Kim bir zorunluluk olmaksızın üç defa Cuma’yı terk ederse Allah onun kalbi üzerine mühür vurur.”[16]

11- Aişe Radiyallahu Anha Hadisi

Aişe radiyallahu anha’dan: Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

مَنْ تَرَكَ الْجُمُعَةَ ثَلاثَ مَرَّاتٍ مِنْ غَيْرِ عِلَّةٍ أَوْ قَالَ غَيْرِ ضَرُورَةٍ طَبَعَ اللَّهُ عَلَى قَلْبِهِ

“Kim bir illet veya bir zorunluluk olmaksızın üç defa Cuma’yı terk ederse Allah onun kalbi üzerine mühür vurur.”[17]

İbn Asakir’in rivayet lafzında “bir illet, bir hastalık veya bir mazeret olmaksızın…” şeklindedir.

12- Ka’b b. Malik Radiyallahu Anh Hadisi

Ka’b b. Malik radiyallahu anh’den: “Nebî sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

لَيَنْتَهِيَنَّ أَقْوَامٌ يَسْمَعُونَ النِّدَاءَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ ثُمَّ لَا يَشْهَدُونَهَا أَوْ لَيَطْبَعَنَّ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ أَوْ لَيَكُونُنَّ مِنَ الْغَافِلِينَ أَوْ لَيَكُونُنَّ مِنْ أَهْلِ النَّارِ

“Cuma günü nidayı işitip de cumaya gelmeyenler ya buna son verecekler ya da Allah kaplerini mühürleyecek yahut gafillerden olacaklar ya da cehennem ehlinden olacaklar.”[18]

13- Usame b. Zeyd Radiyallahu Anh Hadisi

Usame radiyallahu anh’den: Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

مَنْ تَرَكَ ثَلَاثَ جُمُعَاتٍ مِنْ غَيْرِ عُذْرٍ كُتِبَ مِنَ الْمُنَافِقِينَ

“Kim mazeretsiz olarak üç Cuma terk ederse münafıklardan yazılır.”[19]

14- Said b. el-Museyyeb Rahimehullah’dan Mursel

Said b. el-Museyyeb rahimehullah’tan: Nebî sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

مَنْ تَرَكَ الْجُمُعَةَ ثَلَاثَ مرات مِنْ غَيْرِ عُذْرٍ طبع عَلَى قَلْبِهِ

“Kim mazeretsiz olarak üç defa Cuma’yı terk ederse kalbi üzerine mühür vurulur.”[20]

15- İbn Abbas Radiyallahu Anhuma’dan Mevkuf Rivayet

Said b. Ebi’l-Hasen rahimehullah’tan: “İbn Abbas radiyallahu anhuma dedi ki:

مَنْ تَرَكَ الْجُمُعَةَ أَرْبَعَ جُمَعٍ مُتَوَالِيَاتٍ مِنْ غَيْرِ عُذْرٍ فَقَدْ نَبَذَ الْإِسْلَامَ وَرَاءَ ظَهْرِهِ

“Kim özürsüz olarak peşpeşe dört defa Cuma namazını terk ederse İslam’ı sırtının arkasına atmış olur.”^[21]

Said b. Ebi’l-Hasen rahimehullah’tan diğer rivayet lafzı şöyledir: “İbn Abbas radiyallahu anhuma dedi ki:

مَنْ تَرَكَ الْجُمُعَةَ ثَلَاثًا مُتَوَالِيَاتٍ طَبَعَ اللَّهُ عَلَى قَلْبِهِ

“Kim peşpeşe üç Cuma terk ederse Allah onun kalbini mühürler.”[22]

Bu Konuda Zayıf Rivayetler

1- İbn Ömer Radiyallahu Anhuma’dan Çok Zayıf Rivayet

İbn Ömer radiyallahu anhuma’dan: Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

ألا هل عسى أحد منكم أن يتخذ الصبة من الغنم على رأس ميلين أو ثلاثة تأتي الجمعة فلا يشهدها ثلاثا فيطبع الله على قلبه

“Dikkat edin! Olur ki sizden biriniz iki mil veya üç mil uzakta bir koyun sürüsü edinir, Cuma vakti gelir de ona üç defa katılmaz, bunun üzerine Allah onun kalbini mühürler.”[23]

2- Ebu Hureyre Radiyallahu Anh’den Çok Zayıf Rivayet

Ebu Hureyre radiyallahu anh’den: Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

ألا هل عسى أحدكم أن يتخذ الصبة من الغنم على رأس ميل أو ميلين فيتعذر عليه الكلأ فيرتفع ثم تجيء الجمعة فلا يجيء ولا يشهدها وتجيء الجمعة فلا يشهدها وتجيء الجمعة فلا يشهدها حتى يطبع على قلبه

“Dikkat edin, olur ki biriniz bir koyun sürüsüyle bir mil veya iki mil uzağa gider, otlakta sürüsünü otlatır. Sonra Cuma vakti gelir de Cuma’ya katılmaz. Yine Cuma vakti gelir ona katılmaz, sonra yine Cuma vakti gelir de ona katılmaz, ta ki kalbi üzerine mühür vurulur.”[24]

Ebu’l-Melih, Ebu Hureyre radiyallahu anh’den rivayet ediyor: Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

من ترك الجمعة ثلاثا من غير علة طبع الله على قلبه

“Kim bir illet olmaksızın üç Cuma’yı terk ederse Allah onun kalbi üzerine mühür vurur.”[25]

3- Cabir b. Abdillah Radiyallahu Anhuma’dan Çok Zayıf Rivayet

Cabir radiyallahu anh dedi ki: Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem Cuma günü hatip olarak kalktı ve şöyle buyurdu:

عَسَى رَجُلٌ تَحْضُرُهُ الْجُمُعَةُ وَهُوَ عَلَى قَدْرِ مِيلٍ مِنَ الْمَدِينَةِ فَلَا يَحْضُرُهَا ثُمَّ قَالَ فِي الثَّانِيَةِ وَهُوَ عَلَى قَدْرِ مِيلَيْنِ مِنَ الْمَدِينَةِ فَلَا يَحْضُرُهَا ثُمَّ قَالَ فِي الثَّالِثَةِ وَهُوَ عَلَى قَدْرِ ثَلَاثَةِ أَمْيَالٍ مِنَ الْمَدِينَةِ فَلَا يَحْضُرُ الْجُمُعَةَ وَيَطْبَعُ اللَّهُ عَلَى قَلْبِهِ

“Olur ki kişi Cuma vakti geldiğinde Medine’den bir mil uzaklıkta bulunur ve Cuma’ya gelmez.” Sonra ikincisinde dedi ki:

“Medine’ye iki mil uzaklıkta bulunur da Cuma’ya gelmez.” Sonra üçüncüsünde buyurdu ki:

“Medine’ye üç mil uzaklıkta bulunur da Cuma’ya gelmez ve Allah onun kalbini mühürler.”[26]

4- Harise b. en-Nu’man Radiyallahu Anh’den Zayıf Rivayet

Harise b. en-Nu’man radiyallahu anh’den: Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

يَخْرُجُ الرَّجُلُ فِي غَنِيمَتِهِ إِلَى حاشية القرية فيشهد الصلاة ويئوب إِلَى أَهْلِهِ حَتَّى إِذَا أَكَلَ مَا حَوْلَهُ وَتَعَذَّرَتْ عَلَيْهِ الْأَرْضُ قَالَ لَوِ ارْتَفَعْتُ إِلَى رَدْهَة هِيَ أَعْفَى مِنْ هَذِهِ فَيَرْتَفِعُ حَتَّى لَا يَشْهَدَ مِنَ الصَّلَاةِ إِلَّا الْجُمُعَةَ حَتَّى إِذَا أَكَلَ مَا حَوْلَهُ وَتَعَذَّرَتْ عَلَيْهِ الْأَرْضُ قَالَ لَوِ ارْتَفَعْتُ إِلَى رَدْهَةٍ هِيَ أَعْفَى مِنْ هَذِهِ فَيَرْتَفِعُ حَتَّى لَا يَشْهَدَ جُمُعَةً وَلَا يَدْرِي مَا يَوْمُ الْجُمُعَةِ حَتَّى يُطْبَعَ عَلَى قَلْبِهِ

“Kişi koyun sürüsüyle karyesinin yakınına çıkar, namaza katılır ve ailesine döner. Civarındakileri yeyip bitirince der ki:

“Şu tarafa doğru çıksam, orası daha iyidir.” Böylece oraya çıkar ve Cuma dışında cemaatle namazlara katılmaz. Oradakileri bitirince der ki:

“Şu tarafa doğru çıksam, orası buradan daha uygundur.” Böylece oraya çıkar ve Cuma namazına da katılmaz. Cuma gününü bilemez olur. Ta ki kalbi üzerine mühür vurulur.”[27]

5- İbn Abbas Radiyallahu Anhuma’dan Çok Zayıf Rivayet

İkrime rahimehullah, İbn Abbas radiyallahu anhuma’dan Nebî sallallahu aleyhi ve sellem’in şöyle buyurduğunu rivayet etti:

مَنْ تَرَكَ الْجُمُعَةَ مِنْ غَيْرِ ضَرُورَةٍ كُتِبَ مُنَافِقًا فِي كِتَابٍ لَا يُمْحَى وَلَا يُبَدَّلُ

“Kim bir zorunluluğu olmaksızın Cuma’yı terk ederse silinmeyen ve değiştirilmeyen bir yazıyla münafık olarak yazılır.”[28]

6- Muhammed b. Abbad b. Ca’fer’den Mürsel

Muhammed b. Abbad b. Ca’fer rahimehullah’tan: Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

هل على أحدكم أن يتخذ الضيعة من الغنم على رأس الميلين من المدينة أو الثلاثة ثم يأتي الجمعة فلا يشهدها، ثم يأتي الجمعة فلا يشهدها، فطبع الله على قلبه

“Biriniz bir koyun sürüsü edinip de Medine’den iki veya üç mil uzaklaşır sonra Cuma vakti gelir ona katılmaz, sonra Cuma vakti gelir ona katılmaz, bunun üzerine Allah onun kalbi üzerine mühür vurur.”[29]

7- Enes b. Malik Radiyallahu Anh’den Uydurma Rivayet

Enes b. Malik el-Ensarî radiyallahu anh’den: Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

مَنْ تَرَكَ الْجُمُعَةَ ثَلاثًا مِنْ غَيْرِ ضَرُورَةٍ كُتِبَ مُنَافِقًا فِي كِتَابِ اللَّهِ لا يَمْحُو أَوْ لا يُبَدَّلُ

“Kim zorunluluk olmaksızın üç Cuma’yı terk ederse Allah’ın silinmeyen ve değiştirilmeyen kitabında bir münafık olarak yazılır.”[30]

---

[1] Muslim'in şartına göre sahih. Abdurrazzak (3/165) İbn Ebî Şeybe (1/480) İbn Mâce (794) Ahmed (1/254, 335, 2/84) İbn Mâce (794) Nesâî (1370) Tayalisi (2735) Ebû Ya'lâ (10/110, 143) İbnu’l-Munzir el-Evsat (1730) Beyhakî (3/171) Beyhakî Şuab (3/103) İbn Asakir Tarih (15/64-66)

[2] Muslim'in şartına göre sahih. Ahmed (3/425) İbn Ebî Şeybe (1/479) İbnu’l-Carud el-Munteka (288) İbn Huzeyme (1857-58) Hâkim (1/415, 3/724) İbn Hibban (1/492, 7/26) İbn Mâce (1125) Nesâî (1368) Tirmizî (500) Ebû Dâvûd (1052) Ebû Ya'lâ (3/175) Taberânî (22/366) Beyhakî (3/172) Beyhakî Şuab (3/102)

[3] Buhârî ve Muslim'in şartlarına göre sahih. Hallal es-Sunne (1597) Ebu Bekr el-Mervezi Kitabu’l-Cuma (61, 63) Ebû Ya'lâ (13/110) İbn Ebî Âsım el-Âhad ve'l-Mesânî (2197) Beyhakî Şuab (3/102)

[4] Buhârî'nin şartına göre sahih. Ziyau’l-Makdisi el-Muhtare (13/127) Taberânî’den naklen: Heysemi Mecmau’z-Zevaid (2/193) Taberânî’nin matbu nüshasında bulunmamaktadır.

[5] Buhârî ve Muslim'in şartlarına göre sahih. Abdurrazzak (3/165)

[6] Sahih. Muslim (865)

[7] Sahih ligayrihi. İshak b. Rahuye (464)

[8] Sahih ligayrihi. Tayalisi (2557) Ahadisu Affan b. Muslim (65)

[9] Sahih ligayrihi. Ebu Tahir el-Muhallis Seb’atu Mecalis (75)

[10] Sahih ligayrihi. İbn Adiy el-Kâmil (8/316)

[11] Sahih. Muslim (865) Dârimî (1611) Tahavî Şerhu Muşkili'l-Âsâr (3186)

[12] Muslim'in şartına göre sahih. Abdurrazzak (3/165) İbn Ebî Şeybe (1/480) Ahmed (1/254, 335, 2/84) İbn Mâce (794) Nesâî (1370) Tayalisi (2735) Ebû Ya'lâ (10/110, 143) İbnu’l-Munzir el-Evsat (1730) Beyhakî (3/171) Beyhakî Şuab (3/103) İbn Asakir Tarih (15/64-66)

[13] Hasen. Ebu İshak el-Muzekki el-Muzekkiyat (5) Ebu Nuaym Ahbaru İsbehan (1735) Deylemi (5353)

[14] Buhârî'nin şartına göre sahih. Ebu Nuaym Ma’rife (6930) Ebu Ahmed el-Hâkim el-Esami ve’l-Kuna (5/378)

[15] Sahih. Ahmed (5/300) Hâkim (2/530)

[16] Sahih. İbn Huzeyme (1856) Hâkim (1/430) Ahmed (3/332) Nesâî Sunenu'l-Kubrâ (1657) İbn Mâce (1126) Taberânî Evsat (1/91) Beyhakî (3/247)

[17] Hasen. El-Mehamilî Emali (154) Hatib Tarih (12/142) İbn Asakir (37/277)

[18] Sahih ligayrihi. Taberânî Musnedu’ş-Şâmiyyin (1352) Taberânî (19/99) Ebû Nuaym Hilyetu'l-Evliyâ (9/309) İbn Sem’un Emali (5) Sa’lebi el-Keşfu ve’l-Beyan (9/314) isnadında Abdulaziz b. Ubeydillah zayıftır.

[19] Sahih ligayrihi. Taberânî (1/170) isnadında Cabir el-Cu’fî ve Muhammed b. Muslim et-Taifi zayıf ravilerdir. Bkz.: el-Elbani Sahihu’l-Cami (6144)

[20] Sahih ligayrihi. İbn Abdilberr et-Temhid (16/242)

[21] Buhârî ve Muslim'in şartlarına göre sahih. Ebu Bekr el-Hallal es-Sunne (1598, 1602) Abdurrazzak (3/166) Ebû Ya'lâ (5/102) Ebu Cafer el-Farisi Ahadisu’ş-Şamuhi (27) Beyhakî Şuab (3/103) İbn Abdilber et-Temhid (16/242)

[22] Buhârî ve Muslim'in şartlarına göre sahih. İbn Ebî Şeybe (1/480)

[23] Çok zayıf. Taberânî Evsat (1/108) Heysemi Mecmau’z-Zevaid’de (2/193) dedi ki: “İsnadında hal tercemelerini bulamadığım kimseler vardır.”

[24] Çok zayıf. İbn Mâce (1127) İbn Huzeyme (1859) Hâkim (1/431) Ebû Ya'lâ (11/333) isnadında eleştirilen ravi Ma’dî b. Suleyman vardır. Ebu Zur’a dedi ki: “Ma’dî b. Suleyman, İbn Aclan’dan münker rivayetlerde bulunmuştur. Çok zayıftır.” Bu rivayet de İbn Aclan’dandır. Bu yüzden el-Elbani, Sahihu İbn Huzeyme ta’likinde zayıf demiştir.

[25] Çok zayıf. İbn Asakir Tarih (16/286) Halid b. Yezid el-Kasri zayıftır. Ahmed b. Bekr el-Bâlisî hadis uydurmakla itham edilmiştir.

[26] Çok zayıf. Ebû Ya'lâ (4/140) El-Fadl er-Rakaşi çokça münker rivayetlerde bulunduğu için çok zayıf bir ravidir.

[27] Zayıf. Ahmed (5/433) Beyhakî (3/247) Musedded’den naklen: Busayri İthaf () isnadında çoğunluğun zayıf saydığı Ömer b. Abdillah mevla Gufra vardır.

[28] Çok zayıf. Şafii Musned (70) Şafii el-Umm (1/239) Beyhakî Ma’rife (6665) Rafii et-Tedvin (2/308) isnadında İbrahim b. Muhammed metruktur. Bkz.: el-Elbani ed-Daife (2/112)

[29] Çok zayıf. Abdurrazzak (3/165) İbn Ebî Şeybe (2/154) Abdurrazzak bunu iki isnadla rivayet etmiştir. Birinin isnadında İbrahim b. Yezid el-Havzi yalanla itham edilmiş metruk bir ravidir. Diğer tarikinde ise mübhem bir ravi vardır.

[30] Uydurma. Ebu’l-Yumn el-Kindî Nushatu ez-Zubeyr b. Adiy (1) Bişr b. el-Huseyn, ez-Zubeyr b. Adiy adına yalan uyduran biridir.