İcma İddiaları İçin İsnad Araştırmak Gerekir mi?

Soru: Selamun aleykum hocam, İbn Hazm(Rahimehullah)'ın meratibul icma kitabı hakkında bir sorum var. Bildiğiniz üzere menhec ehli kişilerin dinde kaynakları kuran, sünnet ve sahabe icma'ıdır. Kuran sünnet ve sahabe icma'ından hakkında en az konuşulanı sahabe icma'ıdır. Elhamdülillah ibn hazm meratibul icma kitabını telif etmiş ve muhalifleri bile onu kullanmışlardır. Ve lakin taklite son derece karşı olan bizler için bu kitapta sorulması gereken bazı sorular vardır. Ve bunda benim için en önemlisi bir hadisin senedi olduğu gibi bir icmanın da senedi olmalı hangi sahabelerin üzerinde icma ettiği toplu bir icma söz konusu değilse hangi sahabelerin aynı görüşte olduğu gibi bilgiler kitapta maalesef yoktur.
sorularım: İcma da senet gerekli midir? İmam ibn hazm'ın senetsiz aktardığı icmalar dinde delil midir?

Cevap: Aleykum selam ve rahmetullah. İcma, kendi başına kâim bir delil değildir. İcma; Kur’ân ve sünnette aslı sabit olan bir mesele üzerinde görüş birliğini ifade eder. Herhangi bir meselede icma nakleden bir âlim, şahitliğine itibar edilen ve rivayetlere hakimiyeti ile bilinen biri ise, kendi ilmi nispetinde ashab veya sonraki müçtehitler katında görüş birliği olduğuna şahitliğini ifade etmiş olur. Buna tek tek senet gerekmez. 

Lakin icma olduğu nakledilen bir meselede bir başkası, aslında ihtilaf bulunduğunu iddia ederse, bu durumda ihtilaf iddia edenin bu iddiasını senediyle ispatlaması gerekir. 

İbn Hazm’ın Meratibu’l-İcma veya İbnu’l-Munzir’in el-İcma gibi eserleri, ilim ehli katında üzerinde söz birliği olduğu bilinen meşhur meselelere dair birer derlemedir. Bununla beraber her icma iddiasını alelıtlak kabul etmemek gerekir. Zira nice icma iddia edilen meselede ihtilaf bulunduğu ispat edilmiştir. Özetle söylemek gerekirse, icma nakleden güvenilir kaynaklarda belirtilen icmalar, aksi ispat edilene kadar geçerli bir delildir. 

İcma ve ihtilaflara dair ayrıntılı delilleri araştırmak isteyen İbnu'l-Munzir'in el-Evsat, Beyhakî'nin el-Hilâfiyyat, Taberî'nin Tehzibu'l-Asar ve İhtilafu'l-Ulema gibi kitaplarına müracaat ederek ittifak veya ihtilaf edilen görüşlere dair isnadları incelemelidir. Velhamdulillahi rabbi'l-âlemîn.